«Η τεχνική του κυρίου Οικονόμου είναι του είδους που ικανοποιεί τους ζωγράφους. Δεν είναι καινούργια αλλά είναι πολύ ενδιαφέρουσα εξαιτίας του αποτελέσματος που δίνει». Το απόσπασμα από την εφημερίδα «The Daily Graphic»το 1920 δίνει τον τόνο για το έργο του Μιχάλη Οικονόμου (1884-1933), το οποίο ωστόσο δεν είναι γνωστό όσο θα περίμενε κανείς. Κι όμως, αυτός ο εμμονικός ζωγράφος ιμπρεσιονιστικών τοπίων της Ελλάδας και της Νότιας Γαλλίας θεωρείται ανανεωτής της ελληνικής ζωγραφικής του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, όπως και ένα συνεπές σημείο αναφοράς για τους ομότεχνούς του.
Είναι ευτυχές που το έργο του έρχεται στο φως χάρη σε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση, τη «Μιχάλης Οικονόμου (1884-1933), η αλχημεία της ζωγραφικής» (ως τις 15/1/2024) που διοργανώνεται στην Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ στο Μέτσοβο, το πρώτο μεγάλο αφιέρωμα που πραγματοποιείται για τη δουλειά του ενενήντα χρόνια μετά τον θάνατό του.
«Σπίτι κοντά στο νερό», έργο του Μιχάλη Οικονόμου.
Μακροχρόνια έρευνα
Είναι το προϊόν της μακροχρόνιας έρευνας και ενασχόλησης με το έργο του από την ιστορικό τέχνης Αφροδίτη Κούρια, η οποία είναι και συγγραφέας της μονογραφίας του που κυκλοφόρησε πριν από 22 χρόνια (εκδόσεις Αδάμ, 2001). Μέσα σε βάθος χρόνου συγκέντρωσε 119 έργα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά, από πλείστες πηγές. Κοινώς Πινακοθήκες (τη Δημοτική Λάρισας ή τη Συλλογή Κουτλίδη της Εθνικής Πινακοθήκης), συλλογές τραπεζών αλλά και ιδιωτών όπως και από την οικογένεια του καλλιτέχνη. Η δε Πινακοθήκη Αβέρωφ συνέβαλε με τα δύο έργα που έχει στην κατοχή της αλλά βεβαίως και με τη «γενναία χειρονομία» της Τατιάνας Αβέρωφ, η οποία έδωσε τον χώρο, κυριολεκτικά και μεταφορικά, για τη διοργάνωση της έκθεσης που μετά το πέρας της θα συνεχίσει την πορεία της με τους ίδιους συντελεστές στο Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη στην Αθήνα.
Τα έργα της έκθεσης προσεγγίζονται με έναν «πολυεστιακό φωτισμό», κοινώς γίνεται «revisiting» στο έργο του σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα επιστροφής σε έναν καλλιτέχνη για να «διαβαστεί» ξανά η πορεία του με διεπιστημονική διάθεση. Για παράδειγμα, δίνεται έμφαση στη διάσταση της τεχνικής του Οικονόμου, για αυτό και η κυρία Κούρια συνεργάστηκε με δύο συντηρήτριες έργων ζωγραφικής, τις Χριστίνα Καραδήμα και Μαρίκα Τρομπέτα, για να αποκωδικοποιηθούν τα μυστικά της τέχνης του. Μαζί μελέτησαν 25 έργα από όλες τις περιόδους του και κατέθεσαν τα αποτελέσματα σε ένα εκτενές κείμενο που περιλαμβάνεται στον δίγλωσσο κατάλογο της έκθεσης, αλλά και σε ένα βίντεο στον χώρο της Πινακοθήκης Αβέρωφ.
«Martigues», έργο του Μιχάλη Οικονόμου.
Η ανανέωση της τοπιογραφίας
Ο Μιχάλης Οικονόμου διαμόρφωσε μια απόλυτα προσωπική ζωγραφική γλώσσα στο πεδίο της τοπιογραφίας με αποτέλεσμα να θεωρείται ανανεωτής της. Οπως θα πει η κυρία Κούρια στο «Βήμα»: «Ηταν ένας καλλιτέχνης με δημιουργικές εμμονές, ζωγράφιζε αποκλειστικά τοπία ενώ αγαπούσε τους πειραματισμούς με τα υλικά του. Δούλεψε προοδευτικά με μια πολύ προσωπική γλώσσα, ιδιαίτερα όσον αφορά τη ζωγραφική πάνω σε ανορθόδοξα υλικά. Εκτός από το χαρτόνι και τον καμβά ζωγράφιζε πάνω σε φανέλες, σε ριγωτά υφάσματα, σε λινά σεντονόπανα. Επίσης χρησιμοποίησε τα πανιά με τα οποία σκούπιζε τα πινέλα του και τα ενσωμάτωσε οργανικά στις θεματικές του, δίνοντας χώρο και για το τυχαίο στη ζωγραφική του. Είναι αυτή η διάθεση για συνεχή πειραματισμό, όπως και η αντίληψή του για τον πίνακα και ως υλικό αντικείμενο που τον συνδέει άμεσα με τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό και τον καθιστά έναν από τους πιο ενδιαφέροντες καλλιτέχνες ενώ παράλληλα δικαιολογεί το πολύ ζωηρό ενδιαφέρον και των ομοτέχνων του. Ο Οικονόμου ήταν ένας ζωγράφος που ενδιέφερε πολύ τους ζωγράφους».
Ηταν επίσης ένας δημιουργός που εισέπραττε εγκωμιαστικά σχόλια από τους κριτικούς της εποχής του, τόσο στο Λονδίνο όσο και στο Παρίσι όπου έζησε και έδειξε δουλειά του την περίοδο 1906-1926. «Στην πρώτη έκθεσή του στον Παρνασσό όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, η αφρόκρεμα της διανόησης – ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Κώστας Ουράνης, ο Σπύρος Μελάς – εντυπωσιάστηκε από το έργο του και κυρίως από την τεχνική του. Δεν περνούσε απαρατήρητος. Οι δε μεγάλοι συλλέκτες της εποχής του Μεσοπολέμου, ο Μπενάκης, ο Στρίγκος, ο Κουτλίδης, ο Κατσίγρας, όλοι αγόραζαν έργα του» θα πει η κυρία Κούρια.
Γιατί όμως τελικά επικράτησε σιωπή γύρω από τον ίδιο και το έργο του; «Πολλές φορές υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα που προωθεί έναν καλλιτέχνη. Δεν γνωρίζω τι συνέβη σε αυτή την περίπτωση, δεν υπάρχουν αρχειακά τεκμήρια όπως η αλληλογραφία του που να φωτίζουν αυτή την κατεύθυνση. Μπορεί και ο εγκλεισμός του στο Δρομοκαΐτειο έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του εξαιτίας μιας σύφιλης που κατέληξε σε ψυχική νόσο να συνέβαλε σε αυτή τη σιωπή που περιέβαλλε το έργο του, τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια μετά τον θάνατό του».
«Μιχάλης Οικονόμου (1884-1933), η αλχημεία της ζωγραφικής», στην Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ στο Μέτσοβο, ως τις 15/1/2024.
