Δεν γίνεται να μη σκεφτείς περπατώντας στην Αρχαία Μεσσήνη πόση αγάπη πρέπει να ένιωθε ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης για αυτή τη γη και πόσο βαθιά πρέπει να ήταν η σύνδεσή του με αυτόν τον τόπο ώστε να δημιουργήσει εκ του μηδενός σχεδόν αυτό το θαύμα εκεί όπου υπήρχαν μόνο λίθοι και πλίνθοι και ξύλα και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα. Καημό το είχε τα τελευταία χρόνια της ζωής του να ζωντανέψει πάλι ο χώρος με πολιτιστικές κυρίως εκδηλώσεις και θα ήταν σίγουρα ιδιαιτέρως ευτυχής στις 11 Ιουλίου αν είχε προλάβει να βρεθεί μεταξύ των 650 περίπου (πολύ τυχερών σίγουρα) θεατών που παρακολούθησαν στο Εκκλησιαστήριο (Ωδείο) της Αρχαίας Μεσσήνης έναν από τους κορυφαίους έλληνες βιολονίστες της εποχής μας, τον Λεωνίδα Καβάκο, ο οποίος συνέστησε πριν από λίγα χρόνια με επίλεκτους, ελληνικής καταγωγής, μουσικούς της νέας γενιάς το Apollωn Ensemble και μαζί ερμήνευσαν τέσσερα κονσέρτα για βιολί του Μπαχ όσο το φως έδινε τη θέση του στο σκοτάδι.

Η τήρηση της υπόσχεσης

Αξίζει να σημειωθεί πως το Εκκλησιαστήριο αποτελεί τμήμα του αρχιτεκτονικού συμπλέγματος του Ασκληπιείου και η πρώτη φάση της κατασκευής του χρονολογείται στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. Το Ωδείο είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν, πριν από το 1986, για θεατρικές παραστάσεις. Το 2002 χρησιμοποιήθηκε πιλοτικά για την παρουσίαση αρχαίων ελληνικών μουσικών θεμάτων.

Μετά τις εργασίες στερέωσης, αναστήλωσης και συντήρησης που έγιναν πριν από μερικά χρόνια, το Ωδείο διατηρείται σε άριστη κατάσταση, είναι επισκέψιμο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εκδηλώσεις συμβατές προς τις διαστάσεις και τον χαρακτήρα του. Η συναυλία που πραγματοποιήθηκε, λοιπόν, πρόσφατα (με χορηγό το Ιδρυμα Καρέλια και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου) είχε δοθεί ως υπόσχεση προς τον Πέτρο Θέμελη, αφού ο ίδιος είχε ζητήσει τη διοργάνωσή της σε συζητήσεις του με τον πρόεδρο του ΟΜΜΑ και τον ίδιο τον Λεωνίδα Καβάκο και είχε προγραμματιστεί για το καλοκαίρι του 2023, όμως δεν κατέστη τότε δυνατόν να πραγματοποιηθεί, εξ ου και η τωρινή εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του.

Το Μέγαρο βεβαίως φιλοδοξεί να συνεχιστεί αυτή η πρωτοβουλία και τα επόμενα χρόνια, ακόμη και με τη δημιουργία κάποιου φεστιβάλ. Ο Πέτρος Θέμελης είχε εστιάσει επί δεκαετίες το ερευνητικό ενδιαφέρον του στην ανάδειξη της πόλης της Αρχαίας Μεσσήνης, η οποία αποτελεί σήμερα έναν από τους μεγαλύτερους ενιαίους αρχαιολογικούς χώρους της Ευρώπης, αν όχι του κόσμου.

Οπως είχε σημειώσει και ο ίδιος: «Η Αρχαία Μεσσήνη, πέρα από τις ποικίλες μορφές, υποστάσεις και λειτουργίες της, αποτελεί αυτή καθαυτήν μια τρισδιάστατη δημιουργία που συνομιλεί με το φυσικό περιβάλλον και το παγκόσμιο κοινό που την επισκέπτεται. Ενα περίοπτο έργο τέχνης, μια εξελισσόμενη δημιουργία που συγκροτείται από τα διάσπαρτα μέλη του αναδύεται σταδιακά μέσα από βαθιές στρώσεις χωμάτων των σκοτεινών αιώνων, ζει στο παρόν μια δεύτερη ζωή που προοιωνίζεται αιώνια».

Ψυχραιμία απέναντι στον καύσωνα

Με ιώβεια υπομονή οι μουσικοί πήραν τη θέση τους στο κέντρο της ορχήστρας και κούρδιζαν και ξανακούρδιζαν τα όργανά τους, τα οποία φυσικά δεν έχουν κατασκευαστεί για να αντέχουν τον καύσωνα. Πρόκειται για τους βιολιστές Noé Inui και Αλέξανδρο Σακαρέλλο, τον Ηλία Λιβιεράτο στη βιόλα, τον Τιμόθεο Γαβριηλίδη-Πέτριν στο βιολοντσέλο, τον κοντραμπασίστα Μιχάλη Σέμση και τον τσεμπαλίστα Ιάσονα Μαρμαρά.

Επικεφαλής φυσικά ο Λεωνίδας Καβάκος, ο οποίος ξεκινούσε κάθε ερμηνεία ψύχραιμος και νηφάλιος, όμως σου έδινε την εντύπωση ότι μεθούσε στην πορεία από τις νότες και τις μελωδίες. Το πρόγραμμα άρχισε με τα έργα υπ’ αριθμόν BWV 1041 και 1042 και συνεχίστηκε με τα BWV 1056R και 1052R. Μόλις ολοκληρώθηκε το Κονσέρτο σε ρε ελάσσονα, από το οποίο αποτελούνταν ολόκληρο το δεύτερο μέρος της συναυλίας, ο Λεωνίδας Καβάκος και οι έξι μουσικοί του αποθεώθηκαν από τους θεατές, οι οποίοι ανταμείφθηκαν για το θερμό χειροκρότημά τους με δύο ανκόρ.

Το Apollωn Ensemble και ο Λεωνίδας Καβάκος αρχικά επανέλαβαν το αργό δεύτερο μέρος του Κονσέρτου BWV 1056R και στη συνέχεια ερμήνευσαν την πανέμορφη άρια από την Ορχηστρική Σουίτα υπ’ αριθμόν 3 του Μπαχ (BWV 1068).

«Αυτοσχεδιασμός και συμμετρία»

Ερωτώμενος για την επιλογή των έργων του Μπαχ για τη συγκεκριμένη συναυλία, ο διάσημος βιολιστής είχε εξηγήσει σε διαδικτυακή συνέντευξη Τύπου που προηγήθηκε της εκδήλωσης: «Η μουσική του Μπαχ είναι κοντά στο πνεύμα των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων. Η αρχιτεκτονική της είναι εφάμιλλη των αρχαίων ναών και των θεάτρων, βάση των οποίων είναι τα μαθηματικά. Συνδυάζει τον αυτοσχεδιασμό με την απόλυτη μαθηματική κατανομή του υλικού και την οργάνωση σε συμμετρία εφάμιλλη των αρχαίων μνημείων. Ετσι επιλέξαμε το ρεπερτόριο γιατί θα ταίριαζε στον Θέμελη αλλά και στον αρχαιολογικό χώρο».

Τα τέσσερα κονσέρτα του Μπαχ που παρουσιάστηκαν στην Αρχαία Μεσσήνη περιλαμβάνονται πάντως και στο νέο CD του Λεωνίδα Καβάκου και του Apollωn Ensemble, το οποίο ηχογραφήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τον Σεπτέμβριο του 2023 και κυκλοφορεί από τη Sony. Η ιστορική όμως αυτή πρώτη συναυλία στον αρχαιολογικό χώρο κινηματογραφήθηκε από τη Unitel, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής καλλιτεχνικού περιεχομένου στον κόσμο, και θα προβληθεί διεθνώς μέσα στην επόμενη χρονιά, ενώ λογικά θα υπάρξει κάποια προβολή και στο Μέγαρο.