Με έμπνευση από το σινεμά

Μια νέα γυναίκα δίνει το στήθος της σε έναν ηλικιωμένο άνδρα για να το θηλάσει. Η εικόνα που σχηματίζεται στο μυαλό σοκάρει, ιδίως αν λάβει υπ’ όψιν του κανείς ότι η μεταξύ τους σχέση είναι εκείνη κόρης – πατέρα. Και όμως, πρόκειται για την υπέρτατη εκδήλωση ευσπλαχνίας. Ο εξαντλημένος και κάτισχνος πατέρας βρίσκεται στη φυλακή και είναι καταδικασμένος σε θάνατο από ασιτία και η κόρη προσπαθεί να αποτρέψει αυτό το αποτρόπαιο τέλος. Αυτή είναι η περίφημη «Ρωμαϊκή ευσπλαχνία», η ιστορία του Κίμωνα και της Πέρο, και καταγράφηκε για πρώτη φορά το 31 μ.Χ. από τον ρωμαίο ιστορικό Βαλέριο Μάξιμο στο έργο «Πράξεων και λόγων αξιομνημόνευτων, βιβλία 9». Εκτοτε, περισσότερα από 300 έργα τέχνης, ορισμένα μάλιστα αριστουργήματα της εποχής του Μπαρόκ από καλλιτέχνες όπως ο Καραβάτζο, ο Ρούμπενς, ο Ντιρκ φαν Μπαπούρεν, απεικονίζουν αυτή την εκ πρώτης όψεως αλλόκοτη στιγμή οικογενειακής αλληλεγγύης. Παρεμπιπτόντως υπάρχουν και άλλα έργα, λιγότερα τον αριθμό, στα οποία η κόρη θηλάζει τη μητέρα. Διαχρονικά, όποιος πήγε ένα βήμα παραπέρα είδε σε αυτή την κίνηση μια γενναία πράξη που αψηφά τα βιολογικά και κοινωνικά στερεότυπα των έμφυλων ταυτοτήτων. Αυτή η θεματική, λοιπόν, της πολυεπίπεδης «Ρωμαϊκής ευσπλαχνίας» υπήρξε η πυξίδα αναζήτησης, ταξινόμησης και ερμηνείας των 15 ταινιών του Διεθνούς Διαγωνιστικού Τμήματος του 59ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αναπόφευκτα, λοιπόν, αποτέλεσε και την κατευθυντήρια γραμμή αλλά και τον τίτλο της έκθεσης με τα έργα 15 ελλήνων εικαστικών οι οποίοι κλήθηκαν να συνομιλήσουν, να σχολιάσουν ή και να ανατροφοδοτήσουν τις ισάριθμες ταινίες του. Να πούμε ότι πρόκειται για μια πρωτοβουλία που εκτελείται σε επιμέλεια του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Ορέστη Ανδρεαδάκη και έχει ξεκινήσει από πέρυσι.

Στη δεύτερη διοργάνωσή της, λοιπόν, η έκθεση φιλοξενείται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και αποτελεί μια πρωτότυπη και αξιόλογη εικαστική πρόταση. Γιατί, πράγμα όχι ιδιαίτερα αναμενόμενο, λειτουργεί κι ας μην έχει δει κάποιος τις ταινίες.  Τα trailers που προβάλλονται σε οθόνες δίπλα στα έργα συνοψίζουν εξάλλου την πλοκή τους και βοηθούν τον θεατή να αντιληφθεί ορισμένα τουλάχιστον από τα επίπεδα στα οποία αναφέρεται το έργο των εικαστικών.

Οι συνδέσεις άλλοτε είναι περισσότερο εμφανείς, όπως στην περίπτωση του εντυπωσιακού, ψυχεδελικού πίνακα του Ηλία Καφούρου, ο οποίος στην ουσία μετασχηματίζει ζωγραφικά την ατμόσφαιρα της ταινίας «Διαβολόψαρο» του Πουτσιπόνγκ Αρουνπένγκ και μας μεταφέρει το κλίμα, τα χρώματα, ακόμα και τις μυρωδιές του παραθαλάσσιου χωριού της Ταϊλάνδης, όπου ένας ψαράς σώζει από καλοσύνη έναν άγνωστο ξένο και βλέπει τη ζωή του να αλλάζει για πάντα (όχι προς το καλύτερο). Ή στην απόκοσμη αλλά και υπνωτιστική λούπα στο βίντεο «Family» του Μπάμπη Βενετόπουλου, όπου ένας άνδρας και μια γυναίκα (που ομοιάζει μάλιστα στην Ανγκελα Μέρκελ, αν δεν απατώμαι) συνθλίβουν στην ουσία με το βάρος τους έναν νεαρό, πιθανότατα τον γιο τους, ασφυκτιώντας και οι ίδιοι καθώς επιδίδονται στους προδιαγεγραμμένους ρόλους τους, όπως συμβαίνει άλλωστε τόσο συχνά με την πιο αγνή πρόθεση της γονικής «ευσπλαχνίας». Βέβαια, είναι και άλλα τα επίπεδα ερμηνείας του έργου, είτε ισχύει η προαναφερθείσα ομοιότητα είτε όχι… Η ταινία πάντως που φωτίζει είναι το «Σόκρατες» του Αμερικανοβραζιλιάνου Αλεξ Μοράτο. Σε αυτήν, ένας έφηβος μαθαίνει να ζει μόνος του στους κακόφημους δρόμους του Σάο Πάολο όταν η μητέρα του πεθαίνει, μια και δεν μπορεί να υπολογίζει στη συμπαράσταση λοιπών συγγενών που εξοργίζονται όταν μαθαίνουν ότι είναι ομοφυλόφιλος.

Στην έκθεση υπάρχουν έργα που σε ιντριγκάρουν για την ταινία με την οποία έχουν προσδεθεί, ιδίως όταν το trailer της είναι υπέρ το δέον κρυπτικό και δεν λειτουργεί ως μικρή σύνοψη της πλοκής, όπως ενδεχομένως θα όφειλε. Κάπως έτσι μαθαίνουμε ότι η ταινία «Μέιλι» του πρωτοεμφανιζόμενου Κινέζου Ζου Ζου μάλλον πρέπει να μιλάει (και) για την ευεργετική ρευστότητα που διαρρηγνύει τη φαινομενικά στέρεη ρουτίνα στη ζωή της ηρωίδας του. Το έργο της Μαλβίνας Παναγιωτίδη είναι μια εγκατάσταση με γάντια καθαριότητας από παραφίνη που καίγονται σαν να είναι τάματα στον βωμό της καθημερινότητας.

Παράλληλα, υπάρχουν έργα, όπως το κολάζ «Οικογενειακό πορτρέτο» της Ιωάννας Ξημέρη, που ατύχησαν να σταθούν δίπλα σε ταινίες που είναι από μόνες τους έργα τέχνης. Κυριολεκτικά. Οπως συμβαίνει με την ταινία που βραβεύτηκε τελικά με τον Χρυσό Αλέξανδρο, τη «Ρέι και Λιζ» του Βρετανού Ρίτσαρντ Μπίλινγχαμ. Ο κινηματογραφιστής αλλά και εικαστικός απαθανατίζει εδώ και δύο δεκαετίες μέσα από τις φωτογραφίες του τις ιστορίες των γονιών του, του αλκοολικού πατέρα του και της υπέρβαρης μητέρας του. Καθώς περνάει σε 16άρι φιλμ και φωτογραφικό τετράγωνο κάδρο το τοξικό περιβάλλον της «white-trash» οικογένειάς του, φανερώνει το εικαστικό του υπόβαθρο και σε όσους δεν το γνώριζαν και ρίχνει τη σκιά του βαριά σε μια έκθεση όπου οι ταινίες είναι μεν η προϋπόθεση για τη δημιουργία, αλλά τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον έχουν τα εικαστικά.

Υπάρχουν, τέλος, έργα που ρίχνουν ένα ιδιαίτερα γοητευτικό φως την ταινία στην οποία καλούνται να επικεντρωθούν. Μια τέτοια περίπτωση είναι το «The tree don’t care what the little bird sings» του Κώστα Παππά, σοφά τοποθετημένο στο μπαλκόνι του πρώτου ορόφου, πάνω από τον ισόγειο χώρο με τα σεπαρέ και τους μικρούς διαδρόμους. Αυτή είναι η ανατροφοδότηση για την ταινία «Η δουλειά της» του Νίκου Λαμπότ, για την οποία μάλιστα η πρωταγωνίστρια Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου κέρδισε το βραβείο γυναικείας ερμηνείας (από κοινού με την Ενε Σούαρτς του «Ολα καλά»). Πρόκειται για μια εγκατάσταση με μεταλλικά τρίποδα και φωτιστικά τοποθετημένα πάνω τους και μπροστά από το ζωγραφικό σχέδιο μιας ρημαγμένης πόλης στο φόντο. Στο σύνολό του το έργο θα μπορούσε να είναι μια εκδοχή της «Ρωμαϊκής ευσπλαχνίας» με τη μητέρα να υπερβαίνει τον κοινωνικό της ρόλο και να θρέφει τον αποδυναμωμένο σύζυγο και την οικογένειά τους (όπως συμβαίνει στην ταινία). Και είναι μια τρυφερή αλλά και αισιόδοξη εικόνα αυτή η σύγχρονη έκφραση της παλιάς θεματολογίας, καθώς στο εκ πρώτης όψεως δυστοπικό σκηνικό της πόλης στο ζωγραφικό έργο του Παππά αχνοφαίνεται μια συνδήλωση ζωής χάρη στην οικοδομική δραστηριότητα ανάμεσα στα ερείπια. Οι ταυτότητές μας βρίσκονται σε διαρκή μετάβαση, οι συμβάσεις υπάρχουν για να καταρρίπτονται και στο τέλος της ημέρας, κόντρα στις αντιξοότητες, θα διεκδικούμε το δικαίωμα να είμαστε αυτό που επιτελούμε και όχι αυτό που αναγράφεται στην ταυτότητά μας.