Ενας χρόνος συμπληρώνεται σε ένα μήνα από την ημέρα που ο Παναγιώτης Ροϊλός, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών, κάτοχος της έδρας «Γιώργος Σεφέρης» και καθηγητής Συγκριτικής Κριτικής Θεωρίας και Γραμματολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, ανέλαβε τη θέση του προέδρου του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών. Ηταν μία χρονιά άκρως παραγωγική για το Κέντρο. Νέες πρωτοβουλίες θεσμοθετήθηκαν με προεξέχουσα βέβαια τη διοργάνωση των Δελφικών Διαλόγων που έλαβαν χώρα την Τετάρτη 21 Ιουνίου παρουσία διακεκριμένων επιστημόνων παγκόσμιας εμβέλειας, θέτοντας τους Δελφούς στο επίκεντρο του παγκόσμιου στοχασμού.
Κύριε Ροϊλέ, θα ήθελα να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας με έναν σύντομο απολογισμό των εργασιών των πρώτων Δελφικών Διαλόγων.
«Οι πρώτοι Δελφικοί Διάλογοι ήταν εξαιρετικά επιτυχείς. Πέρα από την ίδια την ουσία αυτών που συζητήθηκαν στους Δελφούς, θα ήθελα να τονίσω και την ήδη τεράστια διεθνή απήχηση που είχαν: εκτός από αυτούς που είχαν την τύχη να παρακολουθήσουν τις εργασίες των Διαλόγων εκ του σύνεγγυς, επιπλέον 2.500 άνθρωποι από όλον τον πλανήτη τις παρακολούθησαν διαδικτυακά! Για πρώτη φορά συνέβη κάτι τέτοιο στην ιστορία του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, χάρη βεβαίως και στις σχεδόν μαγικές, πλέον, δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία. Την ίδια στιγμή ανεδείχθησαν σημαντικές πτυχές των προκλήσεων, αλλά και των δυνατοτήτων της τεχνολογίας εν σχέσει με τη λειτουργία των δημοκρατικών κοινωνιών και της συμμετοχικότητας των πολιτών σε αυτές. Οπως ίσως γνωρίζετε, πρόκειται για θέμα το οποίο με ενδιαφέρει και εμένα ερευνητικά. Το έχω συζητήσει σε γραπτά μου, αλλά πιο διεξοδικά στο βιβλίο που ολοκληρώνω αυτή την περίοδο και το οποίο εστιάζει στην εποχή μας, την οποία έχω ορίσει ως «νεομεσαιωνικό μετακαπιταλισμό». Οπως τόνισα στην εναρκτήρια ομιλία μου, όσον αφορά την καλπάζουσα εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, η ανθρωπότητα σήμερα καλείται να εφεύρει έναν δύσκολο κοινωνικοπολιτικό, τρόπον τινά, «αλγόριθμο», ώστε οι ομογενοποιητικές και ομογενοποιημένες διαδικασίες και πρακτικές, τεχνολογικά παραγόμενες και ελεγχόμενες, να μπορούν στο μέλλον να διατηρήσουν την ανθρώπινη ετερογένεια και κυρίως τις συμπεριφορικές, πολιτισμικές, πολιτικές και ιδεολογικές ιδιαιτερότητες των πολιτών».
Γιατί νιώσατε την ανάγκη ως πρόεδρος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών να θεσμοθετήσετε τους Δελφικούς Διαλόγους;
«Ηταν παλαιό μου όραμα να καταστούν οι Δελφοί, και συγκεκριμένα το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, «ομφαλός» του σύγχρονου διεθνούς στοχασμού. Εχω την αίσθηση ότι δυστυχώς στη χώρα αυτή, όπου καυχόμαστε ότι στην αρχαιότητα καλλιεργήθηκε η φιλοσοφία, η φιλοσοφική και κριτική/θεωρητική σκέψη έχει σχεδόν ολοκληρωτικά αποσυνδεθεί από την έννοια και την πραγματικότητα του πολιτισμού. Φρονώ ότι, απεναντίας, ο φιλοσοφικός και κριτικός στοχασμός, εν γένει, συνιστά θεμελιώδες στοιχείο όχι μόνο του πολιτισμού, αλλά, πολύ συχνά, και του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Κοσμοϊστορικές αλλαγές, κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, πολιτικές εξελίξεις, πολιτιστικές επαναστάσεις στους 2,5 περίπου τελευταίους αιώνες θα ήταν αδιανόητες αν δεν βασίζονταν σε, ή δεν υποστηρίζονταν από αντίστοιχα κινήματα προϊόντα του φιλοσοφικού και κριτικού στοχασμού. Σας θυμίζω τον Διαφωτισμό, τον Μαρξισμό, τον Νίτσε, τον Φρόιντ, τους υπαρξιστές, τους δομιστές και μεταδομιστές στοχαστές, τους θεωρητικούς στους χώρους του φεμινισμού, των σπουδών φύλου, του λεγόμενου new materialism και των σπουδών περιβάλλοντος».
Στους Δελφικούς Διαλόγους έδωσαν το «παρών» κορυφαίοι στοχαστές και επιστήμονες της εποχής μας όπως ο Ετιέν Μπαλιμπάρ, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris X-Nanterre και του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, ο Φίλιπ Ν. Χάουαρντ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής για το Περιβάλλον της Πληροφορίας, ο Πιερ Λεβί, φιλόσοφος, θεωρητικός του πολιτισμού και μελετητής των μέσων ενημέρωσης, ο Tζέφρι Σναπ, πρόεδρος του τμήματος Συγκριτικής Λογοτεχνίας, καθηγητής Ρομανικών Γλωσσών και Λογοτεχνιών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Πόσο εύκολο ήταν να προσελκύσετε τέτοιου μεγέθους ομιλητές στους Δελφούς;
«Μην ξεχνάτε ότι, όντας καθηγητής στο Χάρβαρντ εδώ και 25 περίπου χρόνια και συνιδρυτής και συν-διευθυντής του ερευνητικού σεμιναριακού προγράμματος για την «Πολιτιστική Πολιτική» στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων του Χάρβαρντ Weatherhead, συνάδελφοι και συνομιλητές μου είναι άνθρωποι σαν αυτούς που αναφέρατε. Για εμένα προσωπικά είναι η καθημερινότητά μου να συνδιαλέγομαι με αντίστοιχους ερευνητές και στοχαστές».
Γιατί επιλέξατε το θέμα των πρώτων Δελφικών Διαλόγων να είναι η σχέση τεχνολογίας και δημοκρατίας;
«Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για το πιο φλέγον ζήτημα, με περίπλοκες διαστάσεις, το οποίο απασχολεί και θα απασχολήσει περαιτέρω στο άμεσο μέλλον τις δημοκρατικές κοινωνίες».
Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι η γερμανική εφημερίδα «Bild» σχεδιάζει να απολύσει δημοσιογράφους για να τους αντικαταστήσει με προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης ώστε να εξοικονομήσει 100 εκατ. ευρώ. Είναι ευλογία ή κατάρα πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις, όπως το ChatGPT, και τελικά εν γένει η τεχνολογία ενδυναμώνει ή υπονομεύει τα δημοκρατικά συστήματα;
«Οπως τονίσθηκε στους Δελφικούς Διαλόγους και από εμένα αλλά και τους υπόλοιπους ομιλητές, η τεχνολογία δεν πρέπει ούτε να δαιμονοποιείται ούτε να θεοποιείται. Από μόνη της δεν έχει καμία ισχύ. Οπως όλα τα εργαλεία, η τεχνολογία θα ενδυναμώσει ή θα υπονομεύσει τη δημοκρατία ανάλογα με τις αποφάσεις που θα λαμβάνουν όσοι ασκούν εξουσία. Η τεχνολογία δεν είναι σε θέση να οραματίζεται. Και το πολιτικό ή κοινωνικό παρόν και μέλλον δεν πρέπει, επομένως, να επαφίεται στα χέρια μόνον ή κυρίως τεχνοκρατών. Η απόφαση της «Bild» είναι πλήγμα στον ανθρωπισμό και το ανθρώπινο».
Η ιλιγγιώδης διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας πιστεύετε ότι θα θέσει καίρια ηθικά διλήμματα τα επόμενα χρόνια; Και αν ναι, ποιος θα τα λύσει, ο στοχαστής ή ο επιστήμονας;
«Τα ηθικά διλήμματα, τις πολιτικές, κοινωνικές, νομικές διαστάσεις της γενικευμένης χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης δεν θα τις λύσουν, ούτε καν, ίσως, μπορούν ουσιαστικά να τις θέσουν οι τεχνοκράτες. Μπορούν να τις διαγνώσουν και να τις επιλύσουν στοχαστές σε συνεργασία με επιστήμονες. Και γι’ αυτό ο εξοβελισμός των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών από τις προτεραιότητες τεχνοκρατούμενων μορφών χάραξης και άσκησης πολιτικής εξουσίας θα αποδειχθεί μπούμερανγκ»
