Γεώργιος Λαμπάκης (1854-1914), αυτός ο σκαπανέας της μελέτης και διαφύλαξης των χριστιανικών μνημείων στην Ελλάδα, όπως χαρακτηρίστηκε. Φοίτησε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και αργότερα με την προστασία του ναυάρχου Κανάρη σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, για να λάβει αργότερα στη Γερμανία τον τίτλο του διδάκτορος της Χριστιανικής Αρχαιολογίας.
Εργατικό πνεύμα ο ίδιος, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΧΑΕ), ενώ ανέλαβε προσωρινά έφορος βυζαντινών αρχαιοτήτων. Στη θέση αυτή δεν έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς προσελήφθη ως ιδιαίτερος γραμματέας της βασίλισσας Ολγας. Στο πλαίσιο των καθηκόντων του ταξίδεψε όχι μόνο στην επικράτεια του ελληνικού κράτους αλλά και στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ετσι του δόθηκε η δυνατότητα να φθάσει και στη Μικρά Ασία και να ερευνήσει τα μνημεία της.
Η ιστορία της Μικράς Ασίας
Με όχημα το αρχείο της οικογένειας αυτού του πολυδιάστατου ανθρώπου, η έκθεση «Η Σμύρνη στις αρχές του 20ού αι. Μέσα από τα μάτια του βυζαντινολόγου Γεωργίου Λαμπάκη» ξεδιπλώνει την ιστορία της πρωτεύουσας της Ιωνίας, της κοινωνίας της, των μνημείων της και των ανθρώπων της.
Η έκθεση αυτή αποτελεί ένα ιδιαίτερο πόνημα. Η μουσειολογική και μουσειογραφική προμελέτη και μελέτη πραγματοποιήθηκε από τους 52 μεταπτυχιακούς φοιτητές του διεπιστημονικού σεμιναρίου του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Διαχείριση Μνημείων: Αρχαιολογία, Πόλη και Αρχιτεκτονική» του ΕΚΠΑ με διδάσκοντα τον δρα Διονύσιο Μουρελάτο. Ο κ. Μουρελάτος είχε ερευνήσει και στο παρελθόν το αρχείο της οικογένειας Λαμπάκη και ανέλαβε τον επιστημονικό σχεδιασμό και τη γενική επιμέλεια της έκθεσης.
«Παρουσιάζονται για πρώτη φορά σημαντικά ιστορικά τεκμήρια από το αρχείο της οικογένειας Λαμπάκη, αλλά και από τις συλλογές του Βυζαντινού Μουσείου» αναφέρει η αρχιτέκτων Μαρίνα Γαϊταντζή, μιλώντας εκ μέρους των μεταπτυχιακών φοιτητών του προγράμματος. Οπως εξηγεί, σημαντικό πόλο της έκθεσης αποτελεί το βιβλίο του Γεωργίου Λαμπάκη «Οι Επτά Αστέρες της Αποκαλύψεως» όπου παρουσιάζονται οι επτά εκκλησίες της Μικράς Ασίας (Εφεσος, Σμύρνη, Πέργαμος, Θυάτειρα, Σάρδεις, Φιλαδέλφεια, Λαοδίκεια) που ιδρύθηκαν από τον Απόστολο Παύλο. Ουσιαστικά το βιβλίο επιχειρεί μια θρησκευτική προσέγγιση της γεωγραφίας, εξετάζοντας αυτές τις πόλεις και τα θρησκευτικά μνημεία τους.
Η έκθεση εκτείνεται χρονολογικά έως πριν την καταστροφή του 1922. Βέβαια, ο Λαμπάκης πεθαίνει το 1914 και έτσι αξιοποιείται και το αρχείο του Γεωργίου Σωτηρίου, ο οποίος διηύθυνε τις ανασκαφές στην περιοχή την περίοδο της ελληνικής διοίκησης της Σμύρνης.
Οι ενότητες της έκθεσης
Ο επισκέπτης στις πρώτες ενότητες της έκθεσης μυείται στο έργο και στην προσωπικότητα του Γεωργίου Λαμπάκη, καθώς και στις γενικότερες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της δράσης του. Eτσι συναντά την προτομή του, αλλά και ένα πορτρέτο του φιλοτεχνημένο από τον αδελφό του Εμμανουήλ Λαμπάκη, σημαντικό ζωγράφο της εποχής. Παράλληλα, προβάλλεται και το εισαγωγικό βίντεο με τίτλο «Η Ευρώπη στο κατώφλι του 20ού αιώνα», το οποίο δημιουργήθηκε ακολουθώντας την αισθητική του βωβού κινηματογράφου με σπάνια αποσπάσματα από το αρχείο της ΕΡΤ.
Η επόμενη ενότητα διαμορφώνεται με άξονα το βιβλίο του «Οι Επτά Αστέρες της Αποκαλύψεως» και αναφέρεται στη γεωγραφία της περιοχής, με έγγραφα και καρτ ποστάλ από το αρχείο του Λαμπάκη να αιωρούνται κρεμασμένα από την οροφή. Στη συνέχεια η έκθεση εστιάζει στον αστικό χαρακτήρα της Σμύρνης μέσα από τα κτίρια και τους πρωταγωνιστές της πόλης που σκιαγραφούνται με την παρουσίαση επιστολών, άρθρων εφημερίδων, φωτογραφιών και καρτ ποστάλ των αρχών του 20ού αιώνα.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η ενότητα που εξετάζει την πρόσληψη των μνημείων των πόλεων της Μικράς Ασίας από τον ίδιο τον Λαμπάκη. Ετσι παρουσιάζεται ο τρόπος δουλειάς του και εκτίθενται σημειώσεις του, κάποιες σελίδες από τα ημερολόγιά του, μέχρι και ένα λυχνάρι που έφερε από τα ταξίδια του στη Μικρά Ασία. Κεντρική ενότητα της έκθεσης αποτελεί η παρουσίαση του τόπου μαρτυρίου του Αγίου Πολυκάρπου στο Ορος Πάγος της Σμύρνης. Ο Γεώργιος Λαμπάκης με τις ενέργειές του ουσιαστικά συνέβαλε στην ταύτιση της συγκεκριμένης περιοχής με τον τόπο μαρτυρίου του Αγίου, συνδυάζοντας αρχαιολογικά ευρήµατα µε αναφορές δυτικών περιηγητών των προηγούµενων αιώνων – εκεί βρισκόταν ένα αρχαίο στάδιο – και έτσι συγκροτήθηκε ένας τόπος μνήμης και αναφοράς για την ελληνική κοινότητα της Σμύρνης.
Στη συνέχεια οι προθήκες εστιάζουν στις ελληνικές επιγραφές, που αφορούν ένα μεγάλο τμήμα της συστηματικής έρευνας που πραγματοποίησε ο Γεώργιος Λαμπάκης, ενώ η τελευταία ενότητα αναφέρεται στον ρόλο που διαδραμάτισε η επιστήμη της Αρχαιολογίας στο πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας.
«Με τη συνδρομή της Αρχαιολογίας, άρχισε να κατασκευάζεται μία εθνική μνήμη που στηριζόταν σε τοπία της αρχαιότητας και προσπαθούσε να αναδείξει το έθνος. Μπορούσε πλέον να υποστηριχθεί (σ.σ.: από τους Ελληνες) ότι τα ιερά και κλασικά μνημεία της αρχαιότητας των ελλήνων προγόνων τους καταστράφηκαν και μιάνθηκαν από τους βαρβάρους της Ανατολής. Απέναντι σε αυτή την ιδέα υποχρέωση του έθνους ήταν η απελευθέρωση αυτών των περιοχών, με σκοπό τη διάσωση του παρελθόντος και την επαναφορά του ελληνικού έθνους στο πρωτινό μεγαλείο του» αναφέρει χαρακτηριστικά η αρχαιολόγος Γιώτα Καρβούνη, μία εκ των μεταπτυχιακών φοιτητών του προγράμματος.
Τέλος, η έκθεση αποχαιρετά τον επισκέπτη με το έργο «Ονειρο», του καλλιτέχνη Soteur, κατά κόσμον Σωτήρη Φωκέα, το οποίο προσεγγίζει τη Σμύρνη των αρχών του 20ού αιώνα, μέσα από την pop art.
Παράλληλες εκδηλώσεις
Ενα σημαντικό κομμάτι της έκθεσης είναι και οι ποικίλες παράλληλες εκδηλώσεις που διοργανώνονται. Μάλιστα, σύντομα αναμένεται να παρουσιαστεί σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο δρώμενο εμπνευσμένο από το βιβλίο «Οι Επτά Αστέρες της Αποκαλύψεως» του Λαμπάκη.
Τα εκθέματα που παρουσιάζονται είναι σπάνια. Η κυρία Γαϊταντζή όμως στέκεται ιδιαίτερα σε δύο σιδηροδρομικά εισιτήρια α’ θέσης για το ταξίδι Σμύρνη – Θείρα μετ’ επιστροφής που εκτίθενται. «Πρόκειται για ένα ταπεινό τεκμήριο. Δύο εισιτήρια του 1907, με τα οποία ταξίδεψε ο Λαμπάκης με τη σύζυγό του. Δίνουν όμως ακριβώς αυτόν τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της πόλης. Αφηγούνται μια ιστορία εκσυγχρονισμού, την εποχή που το σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν μια σημαντική επέμβαση ανάπτυξης των πόλεων. Το ταξίδι αυτό αποτελούσε μια αγαπημένη συνήθεια διασκέδασης και ελεύθερου χρόνου για τους Σμυρνιούς. Αυτή την πόλη θέλαμε να αναδείξουμε σε αυτή την έκθεση».
«Η Σμύρνη στις αρχές του 20ού αι. Μέσα από τα μάτια του βυζαντινολόγου Γεωργίου Λαμπάκη» στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (Βασ. Σοφίας 22, Αθήνα), έως τις 30 Απριλίου.
