«Μια Κυριακή απόγευμα o πατέρας μου σαν διασκέδαση πήγε στην εκκλησία να παρακολουθήσει τον γάμο. Η μάνα μου έμεινε στο αντίσκηνο, ήταν έγκυος τότε στην αδελφή μου. Περίμενε να γυρίσει ο Γιάγκος, πήγε δέκα, πήγε έντεκα, πήγε δώδεκα, πήγε μία, η εκκλησία ήταν κλειστή, δεν υπήρχε κανείς μέσα. (…) Πρωί-πρωί ο Γιάγκος έρχεται. «Πού ήσουνα;» του λέει ανήσυχη. «Σώπα», της λέει, «στην εκκλησία που ήμουν άκουσα ότι δίνουν τις παράγκες και έφυγα από το γάμο και έτρεξα και μπήκα σε μία παράγκα κι έκατσα για να μη μου την πάρει άλλος». Κι έμεινε μέχρι το πρωί ο καημένος. Του τη δώσανε, την πήρε μόνος του, δεν ξέρω, ευτυχώς ήτανε στην άκρη, ακριανή παράγκα, οπότε είχε και παράθυρο προς το στενάκι και είχαμε αέρα και φως».
Η διήγηση ανήκει στη Δόμνα Σαμίου και παρουσιάζεται μαζί με άλλες συγκινητικές μαρτυρίες στη μεγάλη έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «Μικρά Ασία. Λάμψη – Καταστροφή – Ξεριζωμός – Δημιουργία» (κτίριο της Οδού Πειραιώς). Παιδί προσφύγων η γεννημένη το 1928 μουσικολόγος, λαογράφος και ερμηνεύτρια έζησε από πρώτο χέρι την προσπάθεια των Ελλήνων της «απέναντι όχθης» για ξαναχτίσουν τις ζωές τους τα χρόνια μετά τον ξεριζωμό τους. Μεγαλώνοντας έσκυψε με αγάπη πάνω από τις παραδόσεις τους καταγράφοντάς τες, τραγουδώντας τες, κάνοντας τη μικρασιατική μουσική γνωστή. Τώρα, με αυτή τη μουσική, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τιμά τη μνήμη της σημαντικής αυτής γυναίκας, δέκα χρόνια από τον θάνατό της. Τίτλος του αφιερώματος που θα παρουσιαστεί το Σάββατο 22 Οκτωβρίου «Η Μικρασία της κυρα-Δόμνας». Τραγουδούν η Κατερίνα Παπαδοπούλου, ο Ζαχαρίας Καρούνης και η Χορωδία Δόμνα Σαμίου. Συμμετέχουν το Εργαστήρι Παραδοσιακού Τραγουδιού ΚΕΠΕΜ «Σίμων Καράς», μαθητές, συνεργάτες και φίλοι της τιμωμένης, ομάδα χορευτών και οκτώ μουσικοί με παραδοσιακά όργανα.
Μια συναυλία-παράσταση
«Πρόκειται για μια συναυλία που την ίδια στιγμή είναι και παράσταση» εξηγεί ένας από αυτούς τους μουσικούς, ο δεξιοτέχνης της πολίτικης λύρας Σωκράτης Σινόπουλος που μαζί με την Κατερίνα Παπαδοπούλου συνέλαβαν την ιδέα και είχαν και την καλλιτεχνική επιμέλεια της εκδήλωσης: «Παράσταση γιατί εκτός από το μουσικό κομμάτι, το οποίο πρωταγωνιστεί, υπάρχει και μια συνολική σκηνοθετική επιμέλεια του δρώμενου, ενός θεάματος στο οποίο συμμετέχουν εξαιρετικοί μουσικοί και χορευτές, ανάμεσά τους άνθρωποι που είχαν ιδιαίτερη σχέση με τη Δόμνα». Και ο ίδιος υπήρξε μαθητής της Σαμίου, για να αναπτύξει μαζί της ιδιαίτερα στενή σχέση: «Την είχα σχεδόν σαν μητέρα και με είχε σαν γιο της, από τότε που ήμουν 17 ετών. Της είπαν πως υπάρχει ένα παιδί που σκαλίζει την πολίτικη λύρα, με κάλεσε και από τότε με είχε δίπλα της». Εκείνα τα όμορφα χρόνια, όλη η δημιουργική πορεία της τιμωμένης (και των συνεργατών της) αλλά και σημαντικά ιστορικά γεγονότα, αναβιώνουν με τη χρήση βίντεο, με τρόπο ώστε «κατά τη διάρκεια της παράστασης η εικόνα να βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με εμάς, τους επί σκηνής μουσικούς. Το βίντεο παίζει τον ρόλο του παλιού, εμείς του σύγχρονου. Διά της μουσικής και διά της εικόνας κινούμαστε διαρκώς πάνω σε μια νοητή γέφυρα, που μας μεταφέρει στη ζωή της Δόμνας αλλά και στη ζωή των προσφύγων από το 1922 μέχρι σήμερα. Είναι σαφώς μια συναυλία αφιερωμένη και στα 100 χρόνια από το 1922, με επίκεντρο τη Δόμνα Σαμίου. Δεν μένουμε όμως στον θρήνο του ξεριζωμού, η παράσταση ξεκινάει από τον ξεριζωμό αλλά προβάλλει γλαφυρά την εξέλιξη που σημειώθηκε στα χρόνια που ήρθαν, την πρόοδο, δίνοντας στο τέλος (μια μικρή έκπληξη που επιφυλάσσει στους θεατές) μήνυμα αισιοδοξίας. Εξάλλου, η ίδια η Δόμνα δεν έμεινε στον θρήνο, έδωσε τη συνέχεια με την πρότασή της, με τη δουλειά της!».
ο δεξιοτέχνης της πολίτικης λύρας Σωκράτης Σινόπουλος
Μουσική και ιστορία
Θα είναι μια βραδιά γεμάτη μουσική και ιστορία. Μια βραδιά που θα μας θυμίσει (και θα γνωρίσει στους νεότερους) πόσο σημαντικό ήταν το έργο που άφησε η Δόμνα Σαμίου, τα μουσικά κομμάτια που κατέγραψε και ο εκπληκτικός τρόπος με τον οποίο τα ερμήνευσε. «Αυτό είναι βεβαίως το πρώτο επίπεδο της τεράστιας προσφοράς της» επισημαίνει ο Σ. Σινόπουλος, «γιατί όσο περνάνε τα χρόνια (και όσο κι εγώ μεγαλώνω), συνειδητοποιώ πως μας άφησε και ένα πολύ σημαντικό μήνυμα: Πως όταν πιστεύεις σε αυτό που κάνεις, όταν δίνεσαι σε αυτό και όταν του αφιερώνεις τη ζωή σου, τελικά, και φεύγεις γεμάτος, και έχεις αφήσει και ένα πολύ σημαντικό παράδειγμα για εκείνους που μένουν πίσω».
Η Δόμνα Σαμίου γεννήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1928 στην Καισαριανή. Οι γονείς της είχαν έρθει από το Μπαϊντίρι, ένα χωριό της περιοχής της Σμύρνης. Η αγάπη της για την παραδοσιακή μουσική πηγάζει από τα ακούσματα που είχε ως παιδί στον προσφυγικό καταυλισμό που μεγάλωσε. Σε ηλικία 13 ετών ξεκίνησε τη μαθητεία της δίπλα στον Σίμωνα Καρά. Το 1954 προσελήφθη στο Τμήμα Εθνικής Μουσικής του ΕΙΡ. Το 1963 άρχισε να ταξιδεύει στην επαρχία για επιτόπια συγκέντρωση μουσικού υλικού. Το 1971 παραιτήθηκε από τη Ραδιοφωνία και εγκαινίασε μια συνεργασία-σταθμό με τον Διονύση Σαββόπουλο. Πραγματοποίησε πολλές εμφανίσεις στο εξωτερικό και έκανε ηχογραφήσεις. Το 1981 ίδρυσε τον Καλλιτεχνικό Σύλλογο Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου «με σκοπό τη διάσωση και προβολή της παραδοσιακής μουσικής και κυρίως την έκδοση δίσκων και τη διοργάνωση εκδηλώσεων με αυστηρές επιστημονικές και ποιοτικές προδιαγραφές, μακριά από τις απαιτήσεις των εμπορικών εταιρειών». Μεταξύ άλλων ασχολήθηκε με τη μουσική εκπαίδευση των παιδιών. Εφυγε από τη ζωή στις 10 Μαρτίου 2012.
Η εκδήλωση «Η Μικρασία της κυρα-Δόμνας» φιλοξενείται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το Σάββατο 22 Οκτωβρίου, ώρα 20.00.
