Ενα στρογγυλό τραπέζι όπου μπορείς να κάτσεις και να δεις ή να ακούσεις ιστορίες ανθρώπων. Aπό κοντά κρατικά έγγραφα αλλά και γράμματα, βιβλία, προσωπικές φωτογραφίες και αντικείμενα, όπως τα ρούχα μιας γυναίκας με τα οποία πέρασε τα σύνορα, αλλά και όλες οι τηλεκάρτες που είχε αγοράσει στα χρόνια που ακολούθησαν ώστε να μιλάει με την οικογένειά της στην Αλβανία.

Προσωπικές ιστορίες που αρθρώνονται προφορικά ή εκφράζονται μέσα από τα αντικείμενα με φόντο άρθρα του ελληνικού Τύπου, ρίχνουν φως σε σκέψεις, επιλογές, όνειρα, φόβους, εμπόδια και στρατηγικές επιβίωσης μεταναστ(ρι)ών από την Αλβανία στην Ελλάδα και συνιστούν το επίκεντρο της έκθεσης «Μια σακούλα γεμάτη τηλεκάρτες. Φτιάχνοντας το Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης» που πρόκειται να φιλοξενηθεί στον χώρο τέχνης TAVROS.

Oι ιστορίες προέρχονται από μια ευρεία γκάμα ανθρώπων – παιδιά, γυναίκες, άνδρες διαφορετικών ηλικιών «σε μια προσπάθεια να αναδείξουμε την πολλαπλότητα της μεταναστευτικής εμπειρίας και τη ρευστότητά της. Η προφορική ιστορία είναι μια έννοια που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια με τις μετα-αποικιακές σπουδές ως ένα κοινωνικό εργαλείο το οποίο δίνει τις δυνατότητες καταγραφής πολλαπλών φωνών πέρα από το κυρίαρχο αφήγημα που έχει τα μέσα να γράφεται και να ακούγεται» θα πουν στο «Βήμα» οι επιμελήτριες της έκθεσης Ιλιρίντα Μουσαράι και Πάτι Βαρδάμη.

Ζεύγος Janaqi, Permet, 1968. ΑΣΚΙ / ΣΥΛΛΟΓΗ Α. JANAGI

Το υλικό προέρχεται από το Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης το οποίο άρχισε να συγκροτείται πριν από δυο χρόνια ως πιλοτικό εγχείρημα από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, έναν από τους σημαντικότερους ελληνικούς αρχειακούς φορείς για την ιστορία των πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων στον 20ό αιώνα έως τις μέρες μας. Συγκεντρώθηκε ύστερα από ανοιχτό κάλεσμα στα κοινωνικά δίκτυα, ενώ οι επισκέπτ(ρι)ες θα έχουν τη δυνατότητα να φέρουν τα δικά τους ιστορικά τεκμήρια για να ενταχθούν στο αρχείο.

Οι διοργανωτές

Η έκθεση συνδιοργανώνεται από τα ΑΣΚΙ (με επιστημονικό υπεύθυνο τον Μάνο Αυγερίδη), όπως και την Πρωτοβουλία για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια (επιστημονικός υπεύθυνος ο Δημήτρης Αντωνίου). Η SNFPHI έχει ως αποκλειστικό χορηγό το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και στόχο την προώθηση των ελληνικών σπουδών στην Αμερική, καθώς και δράσεων στην Ελλάδα που φέρνουν πιο κοντά το ευρύ κοινό στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Η έκθεση υποστηρίζεται λοιπόν από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, όπως και από το Ιδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ – παράρτημα Ελλάδας και το Counterpoints Greece. Να μην ξεχάσουμε και τον χώρο τέχνης TAVROS που συνέβαλε ενεργά στην υλοποίησή της.

Η συνεπιμελήτρια της έκθεσης, Ιλιρίντα Μουσαράι, υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, είναι και συντονίστρια αυτού του πιλοτικού εγχειρήματος συγκρότησης αλβανικού αρχείου. Οπως θα εξηγήσει: «Ο σκοπός ήταν να χαρτογραφηθούν οι διαθέσιμες πηγές από τις οποίες μπορούν να αντληθούν στοιχεία για την αλβανική μεταναστευτική εμπειρία, κάτι που είναι άγνωστο στην Ελλάδα, μια και δεν υπήρχε κάποια συγκεντρωτική πηγή στην οποία να μπορεί να ανατρέξει κάποιος ερευνητής ή ερευνήτρια. Είναι ένα «πρωτότυπο» αρχείο που το τονίζουμε ότι βρίσκεται μεταξύ τού χθες και του σήμερα. Γιατί περιγράφει ένα φαινόμενο ιστορικό αλλά είναι και ένα φαινόμενο εν εξελίξει.

Η έκθεση περιέχει όλες τις διαφορετικές μορφές αρχείων που καταφέραμε να συλλέξουμε, γιατί θέλαμε να δείξουμε το πλήθος των μέσων από το οποίο μπορείς να μάθεις για μια μεταναστευτική εμπειρία. Συνήθως, πολλές έρευνες βασίζονται σε στατιστικές, σε νομικές έννοιες και στοιχεία χωρίς να παρουσιάζουν και την ανθρώπινη διάσταση της μετανάστευσης. Οπότε σκοπός ήταν να παρουσιαστούν και τα δύο. Στο πλαίσιο συγκρότησης αυτού του υλικού, το οποίο δεν είναι ολοκληρωμένο, θέλαμε να γιορτάσουμε τη μέχρι τώρα πορεία μας και να τιμήσουμε προφανώς και όλο τον κόσμο με τον οποίο ήρθαμε σε επαφή για να τη διανύσουμε».

ΑΣΚΙ / ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΠΥΡΟΥ ΣΤΑΒΕΡΗ

Τόσο η Μουσαράι όσο και η Βαρδάμη είναι αλβανικής καταγωγής – η μεν ήρθε ως μικρό παιδάκι στις αρχές του 2000 και η δε ως έφηβη στη χώρα το ’91 -, μια παράμετρος που θεωρήθηκε κρίσιμης σημασίας στην όλη διαδικασία.

«Δεν είναι ζήτημα πολιτικής ορθότητας, ούτε θεωρείται ότι το βίωμα κάνει έναν άνθρωπο ειδικό. Το βίωμα είναι πολύ σκληρό μεθοδολογικό εργαλείο, σου επιτρέπει να δεις και να συναισθανθείς πράγματα τα οποία άλλοι άνθρωποι μπορεί να μην είναι σε θέση να τα δουν, ακόμα και αν έχουν αμέριστη γνώση του αντικειμένου. Αυτό που είδα και ένιωσα όταν είδα τις τηλεκάρτες που έφερε η Βαλμπόνα Χυστούνα, μια από τις δωρήτριες του αρχείου, νομίζω ότι πολύ δύσκολα θα το έβλεπε και θα το ένιωθε σε αυτό τον βαθμό ένα άτομο το οποίο δεν είχε ανάλογη εμπειρία» θα πει η Μουσαράι.

Τα εμπόδια των πρώτων χρόνων

Η έκθεση επικεντρώνεται και σε ορισμένα σημεία πολιτικής έντασης των τριών προηγούμενων δεκαετιών, καθοριστικών για την αλβανική μεταναστευτική εμπειρία στην Ελλάδα. «Για παράδειγμα, ποιο αφήγημα είχε κυριαρχήσει γύρω από τη μετανάστευση από τον Τύπο της εποχής, ειδικά τη δεκαετία του ’90; Ποια γλώσσα και ποια εικονογραφία χρησιμοποιούσε, και πώς διαμόρφωσε το βίωμά μας εδώ; Ή στο 2004, μια χρονιά ευφορίας λόγω Ολυμπιακών Αγώνων και Euro, όπου πραγματοποιήθηκε ποδοσφαιρικός αγώνας ανάμεσα στις εθνικές ομάδες των δύο χωρών. Η Αλβανία νίκησε και με αυτή την αφορμή έγιναν μια σειρά από επιθέσεις στην αλβανική κοινότητα.

Ενα άλλο κομβικό σημείο είναι η τρομερή γραφειοκρατία που υπάρχει για την απόκτηση ιθαγένειας, δικαιώματος παραμονής ή πολιτικών δικαιωμάτων. Θα θέλαμε να αναδείξουμε τη γραφειοκρατία ως ένα θεσμικό εμπόδιο, ως ένα εργαλείο αποκλεισμού επί της ουσίας» θα εξηγήσει η Βαρδάμη.

Οικογενειακή φωτογραφία, Devoll, 1995 / ΑΣΚΙ / ΣΥΛΛΟΓΗ Χ. ΓΚΡΟΜΠΑΛΛΙ

Η βύθιση του «Katër i Radës»

Η έκθεση περιλαμβάνει και την προβολή του εικαστικού φιλμ «Otranto» των Latent Community, κοινώς των Ιόνιαν Πισάι και Σωτήρη Τσίγκανου, το οποίο θα οδηγήσει σε μια συζήτηση για τη συνοριακή βία στο πλαίσιο του δημόσιου προγράμματος εκδηλώσεων που θα πραγματοποιηθούν στο πλαίσιό της. Κι αυτό γιατί βασίζεται στην τραγωδία του ’97, όταν το σκάφος «Katër i Radës» βυθίστηκε έπειτα από τορπιλισμό από το ιταλικό πολεμικό ναυτικό ή έπειτα από «σύγκρουση» με πλοίο του, όπως είναι η δεύτερη εκδοχή, προκαλώντας τον θάνατο 81 ανθρώπων που επέβαιναν σε αυτό (από 3 μηνών έως 69 ετών).

Η Ιλιρίντα Μουσαράι επισημαίνει το επιστημονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η αλβανική μετανάστευση γενικά, όχι μόνο αναφορικά με την Ελλάδα. «Είναι μια μαζική μετανάστευση, μιλάμε για φυγή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και για το χτίσιμο μεγάλων πληθυσμών ανάλογου μεγέθους σε άλλες χώρες με αιχμή του δόρατος την Ελλάδα και την Ιταλία και εσχάτως στην Αγγλία».

Πώς βιώνουν την πραγματικότητα της Ελλάδας όσοι και όσες έχουν παραμείνει σε αυτήν; «Υπάρχει μεγάλη αλλαγή για πολλούς λόγους, όπως για παράδειγμα λόγω της νομιμοποίησης που είναι πολύ βασική και του νόμου για την ιθαγένεια. Επίσης, άνθρωποι που εργάζονταν «μαύρα» και υπό τη διαρκή εργοδοτική αυθαιρεσία κατάφεραν μέσα από σκληρή δουλειά να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους έστω και λίγο, ενώ ορισμένοι-ες κατάφεραν να επιδείξουν μεγάλη κοινωνική ανοδικότητα.

Η τελευταία περίπτωση είναι η μειοψηφία της μειοψηφίας, αλλά αποτελεί μια υπαρκτή κατάσταση. Παράλληλα εξακολουθούν να υπάρχουν φαινόμενα αλβανοφοβίας, όπως ρατσιστικών διακρίσεων και επιθέσεων, και θεσμικού ρατσισμού, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη ρατσιστική νομοθεσία του 2016 που περικόπτει τις συντάξεις των μεταναστών-τριών.

Θεωρώ – και αναμένεται να το δούμε συγκεκριμένα και μέσω ερευνών – ότι υπήρξε μια μικρή μετατόπιση ρατσιστικής έντασης προς άλλες εθνότητες στην Ελλάδα λόγω της διαχείρισης που έγινε στο Προσφυγικό. Κάποια πράγματα αλλάζουν και κάποια παραμένουν ίδια. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να καταλάβουμε την πορεία εξέλιξης ενός φαινομένου. Η ιστορική οπτική που μπορεί να παρέχει ένα αρχείο είναι πολύ αναγκαία».