Το έργο «Η δύναμη της συνήθειας» (1974) προσδιορίζεται με λεπτό σαρκασμό ως «κωμωδία» από τον ίδιο τον Τόμας Μπέρνχαρντ, πλην όμως, ιδίως στην περίπτωση του αυστριακού συγγραφέα, κάθε θεατρική σύμβαση υπάρχει μόνο στον βαθμό που αναιρείται επιθετικά, δυναμιτίζεται ηδονικά και απολήγει ελεγειακά κάπου αλλού, σε ένα αλλού τις περισσότερες φορές διφυές και αδιέξοδο, δηλαδή στη ζοφερή πτώση του ανθρώπου όπως αυτή συντελείται μες στην υπόκωφη παρακμή της κοινωνίας και του πολιτισμού της. Εν προκειμένω, όταν ο Μπέρνχαρντ γράφει στην αρχή πως «η τέχνη είναι μέσο/ για μιαν άλλη τέχνη», καθιστά αυτομάτως σαφή και την παιγνιώδη (πλην σοβαρότατη, επίπονη και μακάβρια ενίοτε) αντιστικτική συνθήκη που διαμορφώνει ανάμεσα σε λαϊκούς διασκεδαστές και υψηλόφρονες δημιουργούς.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στα παρασκήνια ενός περιοδεύοντος τσίρκου που διευθύνει ο κύριος Καριμπάλντι. Βασικό γνώρισμα του Καριμπάλντι είναι η «αναλγησία», την οποία αντιλαμβάνεται μάλιστα, δεδομένων των αντίξοων συνθηκών, ως μια στάση αναπόδραστη εκ μέρους του, ως μια στάση ζωτικής σημασίας για την τάξη και την εξέλιξη και την τελειοποίηση των καλλιτεχνικών πραγμάτων (μέσω της ακατάπαυστης εξάσκησης, της αψεγάδιαστης ακρίβειας, της πειθαρχημένης συνοχής, όλων εκείνων των προαπαιτούμενων της ενσυνείδητης τεχνικής και, συνεπώς, της μεγάλης τέχνης).
Ο Καριμπάλντι (ως άτομο κατεξοχήν άκαμπτο και ιδιόρρυθμο, μα και ως ηγέτης μιας απρόθυμης ή ανέμπνευστης ή απλώς ατάλαντης ομάδας σε ό,τι αφορά την κλασική μουσική) θέλει να επιτύχει κάτι και διαρκώς αποτυγχάνει (ενώ περιφέρει, συγχρόνως, την εξουσιαστική του υπόσταση, αλαζονική μες στην ανασφάλειά της, αποκρουστική μες στην εμμονή της, απάνθρωπη και ανθρώπινη συνάμα). Ο θίασος, οι τσιρκολάνοι (η ακροβάτισσα Εγγονή του, ο Ζογκλέρ, ο Θηριοδαμαστής ανιψιός του και ο Κλόουν) δεν μπορούν να ερμηνεύσουν σωστά με τα όργανά τους, μαζί με τον Καριμπάλντι εννοείται, το «Κουιντέτο της Πέστροφας» του Φραντς Σούμπερτ.
Και η «τραγωδία» για τον Καριμπάλντι, ό,τι τον αποδομεί και τον διαλύει, δεν είναι ότι ο ιδανικός στόχος παραμένει ανέφικτος αλλά το απίστευτο, νευραλγικό και κτηνώδες γεγονός ότι «η πρόβα είναι αδύνατη». Κοντολογίς, η αυθεντικότητα (εφόσον υφίσταται, εφόσον διατίθεται το σώμα και η ψυχή εξίσου) έγκειται πρωτίστως στην ειλικρίνεια της διαδικασίας, στην εύθραυστη βάσανο που πάντοτε θα προετοιμάζει το (όποιο) καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Στο πνεύμα αυτό ακριβώς, ο Γιάννος Περλέγκας (με
σεσημασμένο και γόνιμο παρελθόν, έχοντας ανεβάσει τόσο τον «Ιμμάνουελ Καντ» όσο και τον «Αδαή και τον παράφρονα» του Μπέρνχαρντ) σκηνοθετεί ετούτη την περίοδο στο θέατρο Ροές τη μεταφρασμένη από τον ίδιο «Δύναμη της συνήθειας», συνεργαζόμενος (εύστροφα και λειτουργικά, από σκηνική άποψη) με την ομάδα χορευτών και ακροβατών «κι όμΩς κινείται».
Το προτέρημα της συγκεκριμένης παράστασης είναι ότι (σταδιακά, χωνεύοντας ακόμα και ακατέργαστα ίσως κομμάτια της) κλιμακώνεται και πνευματικά, προσλαμβάνει αταλάντευτα μια διάσταση σχεδόν οντολογική. Ο Περλέγκας, ως Καριμπάλντι βασικώς, μετεωριζόμενος κυριολεκτικώς σε κάποια σημαδιακή φάση του εγχειρήματος, μας βυθίζει απέριττα και ανεπίστρεπτα στην ουσία του. Εκπληξη επίσης η Χριστίνα Σουγιουλτζή, στο καθαρά υποκριτικό σκέλος.
***
Συντελεστές
Μετάφραση: Γιάννος Περλέγκας
Δημιουργική ομάδα: Γιάννος Περλέγκας, Χριστίνα Σουγιουλτζή, Νώντας Δαμόπουλος, Αντιγόνη Λινάρδου, Πάνος Σολδάτος, Φίλιππος Βασιλείου, Μαρία Αθανασοπούλου, Φανή Μουζάκη και Federico Bustamante.
Επί σκηνής: Νώντας Δαμόπουλος, Αντιγόνη Λινάρδου, Γιάννος Περλέγκας, Πάνος Σολδάτος, Χριστίνα Σουγιουλτζή
Φωτογραφίες: Χριστίνα Γεωργιάδου
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Παρασκευή και Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 20.30.
***
Θέατρο Ροές (Ιάκχου 16, Αθήνα)
Έξι τελευταίες παραστάσεις: 21, 22, 23 & 28, 29, 30 Μαρτίου
Μια συμπαραγωγή των ομάδων «κι όμΩς κινείται» και «εν τω άμα»
Το θεατρικό κείμενο του Τόμας Μπέρνχαρντ «Η δύναμη της συνήθειας», σε μετάφραση Γιάννου Περλέγκα, κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική (2025). Ο τόμος συνοδεύεται από ποικίλα κείμενα για τη ζωή και το έργο του αυστριακού συγγραφέα.
