Η Κάρμεν δεν χρειάζεται συστάσεις, ούτε η μουσική που τη συνοδεύει διαχρονικά, εκείνη του Ζορζ Μπιζέ. Ομως στην παράσταση που θα δούμε από το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε μια νέα παραγωγή (από τις 7/2, εισιτήρια εδώ), χορογραφημένη από τον Σουηδό Γιόαν Ίνγκερ θα έρθουν στο προσκήνιο και οι λιγότερο φωτισμένες πτυχές ενός έργου που έγινε μεν διάσημο μέσα από την ομώνυμη όπερα του Μπιζέ, αλλά η πλοκή της βασίστηκε σε μια νουβέλα του Προσπέρ Μεριμέ η οποία πρωτοεκδόθηκε το 1845.
Ο ανεξάρτητος χορογράφος και χορευτής Γιόαν ίνγκερ που έχει διαγράψει μια εντυπωσιακή πορεία σε ομάδες όπως το Nederlands Dans Theater ή ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Μπαλέτου Κούλμπεργκ στη Στοκχόλμη δημιούργησε τη συγκεκριμένη παράσταση για το Εθνικό Μπαλέτο της Ισπανίας το 2015. Επέλεξε όμως αντί να θέσει στο επίκεντρο τη διάσημη ηρωίδα-διαχρονικό σύμβολο του έρωτα και της ελευθερίας, να μείνει πιστός στο έργο του Μεριμέ και να εστιάσει στην ερωτική απόγνωση του Δον Χοσέ. Με την έξτρα συνδρομή της ενορχήστρωσης του Ρώσου Ροντιόν Σεντρίν που επένδυσε μουσικά το μπαλέτο «Κάρμεν» του Αλμπέρτο Αλόνσο το 1967 και την πρωτότυπη σύνθεση του Ισπανού Μαρκ Αλβαρεθ, συνέθεσε λοιπόν μια χορογραφία με νεοκλασικά στοιχεία, διάστικτη με εύρος επιρροών από σύγχρονες εκφάνσεις χορού που φέρνει το διάσημο έργο σε επαφή με τη σύγχρονη εποχή.
Γιατί κάνατε τη συγκεκριμένη επιλογή;
Η ιστορία στο βιβλίο είναι ιδωμένη από την οπτική του Δον Χοσέ, ο χαρακτήρας του οποίου διανύει μια μεγάλη δραματουργική καμπή. Ο χαρακτήρας της Κάρμεν δεν αναπτύσσεται, η Κάρμεν είναι η Κάρμεν. Εχει μεγάλο ενδιαφέρον η διαδρομή προς την παρακμή ενός ανθρώπου που είναι πολύ φιλόδοξος, όμως συναντάει την Κάρμεν και όλα αλλάζουν με δραματικό τρόπο στη ζωή του. Ο Μπιζέ ήταν εκείνος που άλλαξε την ιστορία και έδωσε περισσότερη βαρύτητα στον ρόλο της Κάρμεν.
Ο Γιόαν Ινγκερ δηλώνει στο Βήμα ότι η Κάρμεν παραμένει αμφιλεγόμενη ακόμα και σήμερα γιατί δεν είναι η γυναίκα που ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των άλλων όσον αφορά την αυτοδιάθεσή της».
Επικεντρώνεστε στο θέμα της βίας, όμως το κάνετε «μέσα από τα μάτια ενός παιδιού». Γιατί;
Όταν πρωτοδιάβασα το βιβλίο εξεπλάγην από τη βία που υπήρχε στην πλοκή του, από το γεγονός ότι το ανδρικό «εγώ» δεν μπορούσε να δεχτεί το «όχι» και την απώλεια ελέγχου πάνω σε ένα άλλο άτομο. Με σόκαρε αυτή η διαπίστωση. Όταν ήμουν έφηβος είχα έναν φίλο που βίωσε ενδοοικογενειακή βία όταν ένα βράδυ ο πατέρας του επιτέθηκε στη μητέρα του, και αυτό τον άλλαξε για πάντα, μάλιστα άρχισε να κάνει μαθήματα μποξ για να προστατεύσει τον εαυτό του και τη μητέρα του. Καθώς το συζητούσα με τον δραματουργό μου αρχίσαμε να σκεπτόμαστε: «από πού προέρχεται όλη αυτή η ενδοοικογενειακή βία;». Είναι κάτι που κληρονομείται, κάτι που βιώνεις και το επαναλαμβάνεις; Αποφασίσαμε να έχουμε στην παράσταση μια νεαρή χορεύτρια η οποία θα ερμηνεύει ένα αθώο, αμόλυντο παιδί, ντυμένο στα λευκά, το οποίο καθώς θα εξελίσσεται το έργο και εισέρχεται στον κόσμο των ενηλίκων θα γίνεται μάρτυρας της συμπεριφοράς των ενηλίκων και της βίας τους. Δεν ξέρουμε ποιο είναι αυτό το παιδί – αν για παράδειγμα είναι το αγέννητο παιδί του Δον Χοσέ και της Κάρμεν – υπάρχει κάποιο μυστήριο που το περιβάλλει.
Ποια είναι η Κάρμεν σήμερα;
Νομίζω ότι η Κάρμεν ήταν η πρώτη φεμινίστρια. Υπερασπιζόταν τον εαυτό της, ήταν ανεξάρτητη, δούλευε στο εργοστάσιο. Γυναίκες σαν εκείνη δεν ήταν εξαρτημένες από τους άνδρες για να ζήσουν, οπότε ήταν ελεύθερη να είναι αυτή που ήθελε να είναι και να βρίσκεται με όποιον ήθελε να βρεθεί. Νομίζω ότι η Κάρμεν παραμένει αμφιλεγόμενη ακόμα και σήμερα γιατί δεν είναι η γυναίκα που ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των άλλων όσον αφορά την αυτοδιάθεσή της, διαθέτει μια «ανδρική» σεξουαλικότητα. «Είμαι αυτή που είμαι, αν θέλω να είμαι με κάποιον, τότε θα είμαι», αυτή είναι η κοσμοθεωρία της και πάντα αναστάτωνε τον κόσμο και εξακολουθεί να το κάνει και σήμερα, αν και όλο και λιγότερο. Είναι μια γυναίκα-πρότυπο και δεν συμβιβάζεται, δεν θυσιάζει την ελευθερία της. Αυτή είναι η δύναμή της και γι’ αυτό εμπνέει διαχρονικά.
«Δεν με ενδιαφέρει ο χορός για χάρη του χορού, θέλω να βλέπω μικρά επεισόδια ανθρώπινης μοίρας παντού γύρω μου».
Πιστεύετε ότι οι παραστάσεις που δημιουργείτε πρέπει να απηχούν με κάποιον τρόπο την επικαιρότητα;
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου έναν πολιτικοποιημένο χορογράφο, όμως ό,τι και να κάνεις σήμερα, ό,τι και να πεις, έχει πολιτικές προεκτάσεις. Νομίζω ότι έχω κάνει μια μοντέρνα, μια διαχρονική Κάρμεν. Μπορεί κανείς να δει ότι βρισκόμαστε στην Ισπανία, η διάσημη μουσική του Μπιζέ επενδύει την παράσταση αλλά υπάρχει και μια σύγχρονη οπτική σχετική με καίρια θέματα, όπως η ενδοοικογενειακή βία.
Πόσο διαφορετική είναι η προσέγγισή σας στα κλασικά έργα αφηγηματικού χαρακτήρα σε σχέση με εκείνα που είστε απόλυτα ελεύθερος να δημιουργήσετε;
Η Κάρμεν είναι το πρώτο αφηγηματικό έργο που χορογράφησα. Για μένα ήταν σαν να άνοιξε ένα παράθυρο σε έναν νέο κόσμο. Μια δουλειά που βασίζεται σε μια αφήγηση είναι διαφορετική, απαιτεί άλλου είδους σχεδιασμό και προσέγγιση. Πρέπει να πω μια ιστορία, οπότε πρέπει να αλλάξω λίγο την προσέγγισή μου στην κινησιολογία, να τη δομήσω πάνω σε μικρές προτάσεις ή λέξεις, να προσαρμόσω τη γλώσσα μου ώστε να διαβάζεται με πιο καθαρό τρόπο. Η αφηγηματική και η αφηρημένη προσέγγιση αποτελούν δυο διαφορετικούς κόσμους, όμως και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε για ανθρώπινες σχέσεις και καταστάσεις. Δεν με ενδιαφέρει ο χορός για χάρη του χορού, θέλω να βλέπω μικρά επεισόδια ανθρώπινης μοίρας παντού γύρω μου. Στις αφαιρετικές δουλειές ο ρυθμός και η δομή μπορούν να είναι πιο περίπλοκες, λιγότερο εύκολες να αναγνωστούν, καθώς πράγματα υπονοούνται και δεν λέγονται με εύληπτο τρόπο, δεν αποδίδονται στην κυριολεξία τους. Και πάλι πρέπει να δημιουργήσω μια δραματουργική καμπή μέσα στο έργο, κάτι που για παράδειγμα μπορεί να γίνει μέσα από τη μουσική.
Σας λείπει η σταθερότητα της συνεργασίας με μια συγκεκριμένη ομάδα χορευτών;
Oταν έχεις τη δική σου ομάδα δουλεύεις με τους χορευτές σου σε καθημερινή βάση, τους γνωρίζεις καλά και μπορείς να δημιουργήσεις συναρπαστικές συνθέσεις. Όμως αυτή η συνθήκη συνήθως συνδυάζεται με την ευθύνη τού να είσαι καλλιτεχνικός διευθυντής, κάτι που προσπάθησα και δεν με ευχαρίστησε ιδιαίτερα, βρίσκω ότι αυτή η θέση έρχεται σε σύγκρουση με τη δουλειά ενός χορογράφου. Ναι, συνιστά έναν συμβιβασμό να αλλάζεις συνεχώς τους χορευτές με τους οποίους συνεργάζεσαι γιατί πρέπει κάθε φορά να προσαρμόζεσαι στις εκάστοτε δυνατότητές τους. Δουλεύω με πολύ διαφορετικές ομάδες, για παράδειγμα, μόλις επέστρεψα από τη Δρέσδη όπου συνεργάστηκα με το μπαλέτο της Όπερας της πόλης του οποίου ο χαρακτήρας είναι πιο κλασικός, δουλεύω όμως και με μοντέρνες ομάδες, όπως οι Nederlands Dans Theater. Πάντα πρέπει να προσαρμόζομαι.
INFO: «Κάρμεν» σε χορογραφία Γιόαν Iνγκερ στην Εθνική Λυρική Σκηνή στο ΚΠΙΣΝ στις 7, 10, 14, 15, 18, 25/2. Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
