Φωτογραφίζοντας τον ανθρώπινο πόνο

Ηταν βαθιά πεποίθησή της ότι η τέχνη έχει τη δύναμη και έπρεπε να ευαισθητοποιεί το κοινό. Βλέποντας τις φωτογραφίες της Ντοροθέα Λανγκ (1895-1965) αντιλαμβάνεται κανείς ότι εξακολουθεί να το καταφέρνει. Η αφορμή είναι η έκθεση «Words & Pictures» στο ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης, το πρώτο αφιέρωμα που γίνεται στο έργο της ύστερα από 50 χρόνια και συστήνει εκ νέου τις εμβληματικές φωτογραφίες της μαζί με λιγότερο γνωστά δείγματα της δουλειάς της. Η έκθεση επικεντρώνεται βέβαια στις φωτογραφίες από το βιβλίο της «An American Exodus: Α Record of Human Erosion (1939)» και στους τρόπους με τους οποίους πειραματίστηκε μέσα σε αυτό συνδυάζοντας λέξεις και φωτογραφίες για να δείξει τις επιπτώσεις των μετακινήσεων πληθυσμών εντός των ΗΠΑ. Βασικά εξαιτίας της Μεγάλης Υφεσης αλλά και έπειτα από τη μεγάλη φυσική καταστροφή «Dust Bowl» που ακολούθησε την εκτεταμένη ξηρασία στις Μεσοδυτικές Πολιτείες στις αρχές του ’30. Μαζί με τις φωτογραφίες λοιπόν διαβάζει κανείς και σημειώσεις, στίχους τραγουδιών από παραδοσιακά τραγούδια, αποσπάσματα εφημερίδων και σχόλια από κοινωνιολόγους της εποχής. Μαζί και λίγα λόγια από τους ίδιους τους αγρότες και μετανάστες. «Δεν ξέρω αν η ξηρασία ήταν έργο του Διαβόλου ή του Κυρίου. Μέσα σε τρεις ημέρες τα πάντα μαράζωσαν» έλεγε μια γυναίκα και κατέγραφε η Λανγκ στο βιβλίο της. Υπήρχαν βέβαια και οι τίτλοι των φωτογραφιών, τους οποίους θεωρούσε τον «συνδετικό ιστό» που διεύρυνε με την παρουσία του το μέσο της φωτογραφίας. Τίτλοι που επιλέχθηκαν ύστερα από σκέψη, συχνά με δόσεις ποιητικότητας, όπως «Παρατημένος, σε αδιέξοδο και καθηλωμένος», «Πρώην σκλάβος με γερή μνήμη», ή με στόχο απλώς να περιγράψουν την εικόνα, όπως στις «Γυναίκες της ενορίας». Επειτα είναι και η «Μετανάστρια μητέρα» (Migrant Mother), η εικόνα της οποίας θεωρείται ταυτόσημη με την Παγκόσμια Οικονομική Υφεση του ’29.

Η συγκεκριμένη φωτογραφία με τη γυναίκα με το σκαμμένο πρόσωπο από τα βάσανα και την απόγνωση, με τα δυο παιδιά της να κρύβουν το κεφάλι τους στους ώμους της και ένα μωρό στην αγκαλιά της, είναι η πιο γνωστή της Λανγκ. Για πολλά χρόνια το όνομα της γυναίκας δεν ήταν γνωστό και αποκαλύφθηκε όταν, ηλικιωμένη πλέον, έδινε μάχη με τον καρκίνο αλλά δεν είχε χρήματα για να νοσηλευθεί. Την έλεγαν Φλόρενς Οουενς Τόμσον (1903-1983) και ήταν Τσερόκι. Η Λανγκ είχε τραβήξει τη φωτογραφία της το 1936 στον κάμπο του Νιπόμο της Καλιφόρνιας σε έναν καταυλισμό εργατών που δούλευαν σε καλλιέργειες αρακά, τη νύχτα μετά την καταστροφή της σοδειάς από παγετό. Τρεις ημέρες μετά τη δημοσίευση της φωτογραφίας ο καταυλισμός γέμισε με ρούχα και τρόφιμα από ανθρώπους που ευαισθητοποιήθηκαν από το δράμα των εργατών.