Ο Νίκος Μαστοράκης έχει βάλει την υπογραφή του σε μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες παραστάσεις που έχουμε δει. Τώρα νιώθει ότι αυτός ο κύκλος κλείνει. Ευτυχώς, όχι ακόμη, μια που σκηνοθετεί το «Ελευθερία στην Βρέμη», του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ σε συμπαραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης με το Θέατρο Τέχνης.
Το έργο συνδέεται με το σήμερα;
«Δεν χρειάζεται. Ξεκίνησα από μια φράση του Ντελέζ, που έλεγε ότι δεν θα μιλήσω ποτέ για την ελευθερία και την αλήθεια. Και τα δύο είναι πάρα πολύ σχετικά. Από εκεί ξεκίνησα, σκεπτόμενος τι σημαίνει το θέμα της ελευθερίας, έτσι όπως το αντιμετωπίζει ο Φασμπίντερ στο έργο: Να κατακτήσεις την ελευθερία σου σκοτώνοντας άλλους ανθρώπους, ακόμα και τα παιδιά σου. Υπάρχει μια τεράστια ειρωνεία, ακόμα και στον τίτλο».
Η Μαρία Κεχαγιόγλου στην παράσταση «Ελευθερία στη Βρέμη»
Υπάρχει ελευθερία;
«Θα ήθελα να απαντήσω πάλι με τη φράση του Ντελέζ, αλλά όχι, δεν υπάρχει. Ολο αυτό άπτεται ενός πολιτικού στοχασμού – συνδέουμε την ελευθερία με τη δημοκρατία. Δεν είναι το ίδιο. Είναι έννοιες κάπου συγγενικές, κάπου άσχετες μεταξύ τους».
Δηλαδή;
«Με τη δημοκρατία δεν έχουμε την απόλυτη εξουσία – ο λαός ψηφίζει, η ψήφος είναι η αρχή, αλλά ως εκεί. Επίσης υπάρχει και το αβυσσαλέο εγώ, το οποίο πόσο ελεύθερο είναι; Στις διαπροσωπικές μας σχέσεις πόσο ελεύθεροι είμαστε; Δεν προσπαθούμε, συνειδητά ή ασυνείδητα, να εξουσιάσουμε τον άλλο, κι εκείνος εμάς;».
Η τέχνη δίνει ελευθερία;
«Ναι. Υποθέτω ότι στην τέχνη ο καλλιτέχνης είναι ελεύθερος. Αλλά και πάλι αν σκεφτούμε τις αναφορές, τους επηρεασμούς, πάλι βλέπουμε ότι η ελευθερία είναι κάτι σχετικό».
Ο ηθοποιός είναι πιο ελεύθερος από τον σκηνοθέτη;
«Ο ηθοποιός είναι δέσμιος του σκηνοθέτη και ο σκηνοθέτης του ηθοποιού. Αρα παύει οποιαδήποτε συζήτηση για ελευθερία. Εκτός κι αν ο ηθοποιός κάνει την υπέρβαση και έχει τον χώρο από τον σκηνοθέτη. Τότε, μπορεί, αν κι ο ίδιος έχει μια αγωνία σε σχέση με αυτό που κάνει, να κάνει την υπέρβαση και να εκραγεί πάνω στη σκηνή, να είναι και εκτός κανόνων. Ευτυχώς σήμερα δεν υπάρχουν κανόνες στην τέχνη».
Η γυναίκα στο έργο του Φασμπίντερ και σήμερα: Τι άλλαξε;
«Και τότε και σήμερα και πάντα οι γυναίκες είναι πιο ανελεύθερες. Από τη στιγμή που περάσαμε από τη μητριαρχία στην πατριαρχία, ο ρόλος της γυναίκας στην κοινωνία είναι δεύτερος, τρίτος, καμιά φορά χιλιοστός. Αν σκεφτούμε ότι ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας που εμφορείται από τα διδάγματα του Ισλάμ θεωρεί ότι η γυναίκα είναι σχεδόν στο επίπεδο του ζώου, τι να πούμε…
Στον δυτικό κόσμο, παρά τη μεγάλη πρόοδο μέσα από τον φεμινισμό και το μεταφεμινιστικό κίνημα, πάλι η γυναίκα δεν είναι ίση με τον άνδρα. Γιατί η αντίληψη ότι η γυναίκα είναι το δεύτερο φύλο είναι καλά εγκαταστημένη μέσα μας, ακόμα και στις ίδιες τις γυναίκες».
Αρα ο αγώνας έχει δεδομένο τέλος;
«Σιγά-σιγά θα ξεπεραστεί όλο αυτό. Ηδη μιλάμε πολύ περισσότερο για αυτό και προσπαθούμε να το εφαρμόσουμε. Εδώ υπάρχει όμως και κάτι καινούργιο, η σχετικότητα του φύλου. Τα πράγματα έχουν ανοίξει πάρα πολύ σε σχέση με την αντίληψη που έχουμε για το φύλο.
Δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλάμε για περισσότερα από δύο φύλα, αλλά μπορούμε να μιλάμε για τη σχετικότητα του φύλου σε σχέση με τη σεξουαλικότητα. Υποτίθεται ότι το τρίτο φύλο είναι οι ομοφυλόφιλοι. Πιστεύω ότι το φύλο δεν καθορίζεται από τη φυσιολογία αλλά από την ιδεολογία. Κοινωνικά είναι γεγονός ότι έχει αρχίσει εδώ και καιρό η συζήτηση για το τι σημαίνει φύλο. Η σεξουαλικότητα είναι κάτι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο. Από τη στιγμή που ο Φρόιντ έθεσε το θέμα του οιδιπόδειου, καταλαβαίνει κανείς ότι η σεξουαλικότητα καθορίζει τον άνθρωπο – ως αφετηρία για όλα».
Απομακρύνεστε από το θέατρο. Γιατί;
«Λόγω έλλειψης επιθυμίας. Η επιθυμία είναι ένα άλλο τεράστιο θέμα. Εγώ πάντα επιθυμούσα πράγματα μακρινά, δύσκολα, άγνωστα. Σαν τα ταξίδια που κάνω. Λέω ότι η ζωή μου είναι ένα ταξίδι».
Πότε χάθηκε η επιθυμία;
«Το πιο εύκολο είναι να με ζητήσουν για σκηνοθεσίες μικρής φόρμας, κι αυτό με έχει κουράσει πια. Δεν μπορώ να δουλεύω με τρεις-τέσσερις ηθοποιούς. Αρχισα να βαριέμαι, κι αυτό είναι το σημαντικότερο. Αν έρθει το μεγάλο; Δεν ξέρω.
Γενκότερα νομίζω ότι ήταν ένας κύκλος που έκλεισε για μένα. Ετσι είναι η ζωή μας, κύκλοι. Ξεκινάμε από την οικογένεια, κάποια στιγμή φεύγουμε, γινόμαστε ανεξάρτητοι – κι είναι πολύ ωραίο, αλλά συγχρόνως έχουμε κλείσει έναν κύκλο. Αυτό συμβαίνει σε όλη τη ζωή».
Δεν είστε της οικογένειας;
«Πολλοί άνθρωποι κουράζονται μέσα στην οικογένεια και πάνε να ζήσουν μόνοι τους. Κάπως έτσι είναι για μένα το θέατρο, παρόλο που εγώ σιχαίνομαι τις οικογένειες – δεν ήθελα ποτέ θίασο δικό μου ή ομάδες. Εμένα μου άρεσε αυτή η περιπέτεια με τους ανθρώπους. Και αφήνω τον ηθοποιό πολύ ελεύθερο. Εχω δουλέψει πολύ με νέους, αλλά δεν είχα ποτέ τη διάθεση να πλάσω ανθρώπους, δεν είμαι γκουρού ούτε δάσκαλος».
Δεν σας λείπει το θέατρο;
«Οταν δεν δουλεύω, δεν μου λείπει. Εχω πολλά πράγματα να κάνω εκτός. Διάβασμα, κυρίως, και ταξίδια».
Κάνετε αυτοκριτική;
«Ναι. Πριν απ’ όλους ξέρω πώς είναι μια παράστασή μου. Και είμαι πολύ ψύχραιμος. Ξέρω από τις πρώτες εβδομάδες των προβών αν αυτό που θα γίνει θα έχει ενδιαφέρον ή όχι. Νομίζω ότι είμαι ο πιο αυστηρός κριτής του εαυτού μου. Στις δουλειές των άλλων – γιατί μου αρέσει να βλέπω θέατρο, μου αρέσουν όλα».
Ποιο θεατρικό είδος προτιμάτε;
«Λατρεύω την επιθεώρηση. Επειδή ίσως τα πρώτα θεάματα που είδα μικρός ήταν επιθεώρηση, θεωρώ τους λαϊκούς κωμικούς τη βάση για αυτό που θα γινόταν αργότερα το θέατρό μας. Αυτή είναι η παράδοσή μας και όχι η σκηνοθεσία – ήρθε πολύ αργά στην Ελλάδα. Οι ηθοποιοί κράτησαν το θέατρο. Υπάρχει καμιά παράσταση του Χορν ή της Λαμπέτη που να θυμάσαι τον σκηνοθέτη; Θυμάσαι τον Χορν και τη Λαμπέτη».
Σας απασχολεί η υστεροφημία;
«Καθόλου. Εμένα με ενδιαφέρει ποιο είναι το νόημα της ζωής – κανένα. Μου είναι αδιάφορο αν θα με αναφέρουν ή αν θα με θυμούνται μετά. Τώρα ζω».
Δεν σχεδιάζετε το επόμενο;
«Οχι, δεν θέλω. Ούτε μου έχει μείνει κάτι που θα ήθελα να κάνω. Ελάχιστα από τα πράγματα που έκανα τα είχα επιθυμήσει -συνήθως έκανα ό,τι μου πρότειναν. Επίσης υπήρχαν πράγματα που έκανα και δεν με ενδιέφεραν καθόλου. Αλλά δεν επηρέασαν το αποτέλεσμα της δουλειάς μου. Λειτούργησα και λειτουργώ πολύ επαγγελματικά.
Κάνοντας μια αναδρομή σκέφτομαι ότι έζησα μια ζωή πάρα πολύ πλούσια, με πάνω και κάτω, με έρωτες, με δουλειές, με ταξίδια, με υπέροχους ανθρώπους, πέρασα από ναρκωτικά, τα πάντα. Αισθάνομαι χορτασμένος. Κι αυτό το αναγνωρίζω στον εαυτό μου, είναι η μόνη μου περιουσία -κανείς δεν μπορεί να μου το πάρει. Και τώρα, όπως λέει κι ο Εκκλησιαστής, υπάρχει πάντα χρόνος…».
Info: Στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν
