Άρχισαν να εμφανίζονται στο timeline των κοινωνικών δικτύων τον Ιούνιο του 2020 όσο ζούσαμε αιφνιδιασμένοι από την πανδημία του κορωνοϊού. Φωτογραφίες από μπουγάδες σε μπαλκόνια προσόψεων κτιρίων μέσα στο πυκνοκατοικημένο τοπίο της Αθήνας, πάνω από σκονισμένους δρόμους, μια σχεδόν ξεχασμένη «πρακτική» που φέρνει στον νου άλλες εποχές και άλλες γεωγραφικές συντεταγμένες – πλέον παραπέμπουν συνήθως σε υποβαθμισμένες γειτονιές. Όπως αποδείχθηκε, χαρτογραφούσαν την περιοχή νοτιοδυτικά της Πατησίων που εκτείνεται περιμετρικά της Βικτώριας: από τον Αγιο Παύλο και τον Σταθμό Λαρίσης ως την πλατεία Αττικής και τις αρχές της Κυψέλης. Μέρη δηλαδή που αποτελούν σε μεγάλο βαθμό σημεία της καθημερινότητας και σταθμούς της ζωής της εικαστικού Θεοδώρας Μαλάμου, που είναι κάτοικος Βικτώριας και γέννημα-θρέμμα σταθμού Λαρίσης, η οποία οργανώνει και επιμελείται το πρότζεκτ αναρτώντας φωτογραφίες της στις σελίδες του Athens Laundry-Bougada σε Facebook και Instagram – αν και κατά καιρούς ανεβαίνουν και φωτογραφίες που στέλνουν φίλοι της σελίδας από άλλα μέρη, αλλά το επίκεντρο παραμένει αυτή η πλευρά του αθηναϊκού κέντρου.
Πρόκειται δηλαδή για ένα τρυφερό ημερολόγιο, ένα φωτογραφικό οδοιπορικό που ακολουθεί τη λογική του Instagram, «όχι όμως και την αισθητική του. Οι φωτογραφίες δεν είναι ωραιοποιημένες, είναι απλά αυτό που είναι», όπως θα πει η Μαλάμου στο «Βήμα». Ταυτόχρονα, συνιστά και μια έμμεση ανθρωπολογική και κοινωνική έρευνα «ένα πρότζεκτ-τρόπο καταγραφής μιας πραγματικότητας, μιας περιοχής και μιας εποχής μέσα από ένα προσωπικό βλέμμα. Μια συνεχώς εξελισσόμενη έρευνα που χρησιμοποιεί εικαστικούς κώδικες για να περιγράψει τον καθημερινό ρυθμό μιας γειτονιάς, όπως τη ζει ένας μόνιμος κάτοικος», όπως θα το χαρακτηρίσει η ίδια η Μαλάμου.
Η τέχνη στο μπαλκόνι
Στην πορεία, στα ανώνυμα μπαλκόνια στις γειτονιές του κέντρου άρχισαν να εμφανίζονται και επώνυμες «μπουγάδες». Κοινώς έργα καλλιτεχνών που χρησιμοποιούν υφάνσεις στη δουλειά τους, όπως οι Μαρία Βαρελά, Μαρίνα Βελησιώτη, The Callas, Ειρήνη Μπαχλιτζανάκη, Σοφία Κουλουκούρη, Ιρις Πλαϊτάκη.
«Η Βικτώρια είναι μια περιοχή πολυεπίπεδη και καθόλου μονοσήμαντη».
«Μου αρέσει όταν η τέχνη παρεισφρέει στην καθημερινότητα οργανικά, χωρίς να την καπελώνει, και για κάποιον λόγο μού φαινόταν πολύ ταιριαστό κάτι τέτοιο να συμβεί στη Βικτώρια, μια περιοχή που προσφέρει εκ των πραγμάτων ένα πολυποίκιλο παλίμψηστο για φόντο. Ετσι ζήτησα από οκτώ εικαστικούς (εννέα μαζί με εμένα) να μου δανείσουν ένα έργο τους σε ύφασμα για να κρεμαστεί σαν άλλη μπουγάδα από κάποιο μπαλκόνι ή παράθυρο της γειτονιάς. Τα περισσότερα έργα προϋπήρχαν, παρ’ όλα αυτά ταίριαξαν ιδανικά σε αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες και απέκτησαν μια άλλη ανάγνωση ερχόμενα σε διάλογο με το αστικό περιβάλλον. Υπήρξαν όμως και τρία έργα – το δικό μου, της Μαριλίας Κολυμπίρη και της Eleanor Lines, που δημιουργήθηκαν ειδικά για την περίσταση» θα πει η Μαλάμου.
Η Μπουγάδα ως έκδοση
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε και το βιβλίο «Athens Laundry – Μπουγάδα» (εκδόσεις Dolce), μια μικρή, κομψή έκδοση που περιλαμβάνει επιλογές από το φωτογραφικό αρχείο που αναρτήθηκε στους λογαριασμούς σε Facebook και Instagram υπό το hashtag #recording_the_city (μεταξύ άλλων) μαζί με τα έργα των προαναφερθέντων καλλιτεχνών όπως παρουσιάστηκαν στα μπαλκόνια. Στο βιβλίο συμπεριλήφθηκαν τρία κείμενα από τους Πάνο Δραγώνα, Ιφιγένεια Δημητράκου και Δώρα Βασιλάκου, ως άλλη μία πτυχή ενός πρότζεκτ.
«Προφανώς κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί σχόλια ρατσιστικού τύπου στη σελίδα, ή κατηγορίες ότι προβάλλω μια εικόνα που δεν θα είναι κολακευτική, αυτά κυρίως από ανθρώπους που πιστεύουν πως η Βικτώρια πρέπει να επιστρέψει στο μεγαλοαστικό παρελθόν της».
«Μέχρι πρότινος, κάθε φορά που ολοκληρωνόταν ένα μέρος του πρότζεκτ ανακοίνωνα στον εαυτό μου ότι «αυτό ήταν, τώρα θα κλείσει», σχεδόν αμέσως όμως εμφανιζόταν κάποια νέα ιδέα και με διέψευδε. Έτσι, όταν ολοκληρώθηκε το σκέλος με τις συμμετοχές των καλλιτεχνών, θεωρούσα ότι δεν είχα κάτι άλλο να πω. Κατόπιν όμως προέκυψε η έκδοση, η οποία δεν είναι απλά μια καταγραφή του οnline εγχειρήματος. Έγιναν πολλές συζητήσεις με τον Φάνη Δαλέζιο και τη Ματίνα Νικολαΐδου από τις εκδόσεις Dolce για το πώς μπορεί να εξελιχθεί, προστέθηκαν στοιχεία της έρευνας που δεν είναι ορατά στις σελίδες των σόσιαλ και βέβαια γράφτηκαν τρία κείμενα που αγγίζουν τις αρχιτεκτονικές, κοινωνικές και εικαστικές παραμέτρους της δράσης, με αποτέλεσμα η έκδοση Athens Laundry – Μπουγάδα να αποτελεί πλέον αυτόνομο τμήμα του πρότζεκτ. Τώρα που κυκλοφόρησε το βιβλίο δεν πρόλαβα καν να σκεφτώ ότι δεν θα συνεχίσω, γιατί στο μεταξύ άρχισα να φτιάχνω ένα βίντεο που συμπληρώνει το αφηγηματικό σκέλος της έρευνας».
Και το πρότζεκτ συνεχίζεται
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, το Athens Laundry – Bougada έχει χρονικό ορίζοντα αποπεράτωσης και δεν είναι απλώς ένα «πρότζεκτ καραντίνας» ή της «ψηφιακής δράσης εν καιρώ εγκλεισμού» όπως έγινε αρχικά γνωστό. «Στην πραγματικότητα, η πανδημία ήταν απλά το πλαίσιο που έτυχε να υπάρχει εκείνη τη στιγμή, δούλευα την ιδέα πολύ καιρό πριν. Σε κάθε περίπτωση, αυτή η τυχαία συγκυρία έπαιξε σαφώς ρόλο στην απήχηση του πρότζεκτ και επηρέασε αναπάντεχα τη δυναμική του. Το Athens Laundry – Bougada (ή σκέτα Μπουγάδα, όπως το λένε οι φίλοι) ήταν ένας τρόπος να κάνω κάτι στην περιοχή που μεγάλωσα, αγαπώ και ζω ακόμη, σαν αντίδραση στον κυρίαρχο λόγο που την ήθελε χαρακτηρισμένη ως γκέτο, και σε καμία περίπτωση δεν περιγράφει τις αποχρώσεις και τα επίπεδα της ζωής σε αυτά τα μέρη». Και όσον αφορά τις αντιδράσεις των κατοίκων σε αυτή τη διακριτική «εισβολή» στην καθημερινότητά της, ήταν ως επί το πλείστον θετικές.
«Προφανώς κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί σχόλια ρατσιστικού τύπου στη σελίδα, ή κατηγορίες ότι προβάλλω μια εικόνα που δεν θα είναι κολακευτική, αυτά κυρίως από ανθρώπους που πιστεύουν πως η Βικτώρια πρέπει να επιστρέψει στο μεγαλοαστικό παρελθόν της εξαλείφοντας τις αλλαγές και τις ζυμώσεις που έχουν γίνει τα τελευταία 40 και βάλε χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να πω ότι τέτοιου είδους σχόλια ήταν τόσο σποραδικά και λίγα που δεν ξεπερνούσαν τα δάχτυλα του ενός χεριού. Γενικά η Βικτώρια είναι μια περιοχή πολυεπίπεδη και καθόλου μονοσήμαντη, οπότε οι απόψεις, οι αντιδράσεις και οι αντιλήψεις καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος. Θέλω να πιστεύω ότι το Athens Laundry – Bougada στάθηκε ψύχραιμα, προπάντων με σεβασμό και αγάπη προς τους κατοίκους, γι’ αυτό και είχε αυτή την αποδοχή».
