Μπιενάλε Αθήνας: Αντίσταση στη σύγχρονη ζωή

Τι είναι σήμερα η αντίσταση; Αν αποπειραθεί κανείς να το συνοψίσει, αυτό είναι το ερώτημα που θέτει η εφετινή Μπιενάλε της Αθήνας. Με τίτλο της το «Αντί», μία μόλις λέξη, μία πρόθεση, αλλά και ένα πρόθεμα με πολλές συνδηλώσεις, επανέρχεται στην 6η της διοργάνωση για να διερευνήσει μέσα από το έργο 100 καλλιτεχνών τι σημαίνει «εναντίωση», «αντίσταση» σε όλες τις εκφάνσεις της σύγχρονης ζωής. Από την τηλεόραση μέχρι την πολιτική σκηνή και τα κινήματα και, βεβαίως, το φλέγον θέμα του body politics. Αλλωστε η εφετινή Μπιενάλε, σε επιμέλεια Poka-Yio, Κωστή Σταφυλάκη και Στέφανι Χέσλερ, είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ζακ / Zackie Oh Κωστόπουλου.

Καθόλου τυχαία, λοιπόν, ως βασικό της εκθεσιακό χώρο επιλέγει το πρώην κτίριο του ΟΤΕ στην πλατεία Παλαιάς Βουλής (Σταδίου 15), γνωστό και ως ΤΤΤ (Ταχυδρομείων, Τηλεγραφημάτων και Τηλεφωνίας). Σε αυτό οργανώθηκε η πρώτη απεργία κατά των Γερμανών από τους τριατατικούς (υπαλλήλους των ΤΤΤ) το 1942, ενώ επιπλέον η εγκατάλειψή του σηματοδοτεί το σαρωτικό πέρασμα του κόσμου μας στην ψηφιακή εποχή. Στον χορό μπαίνει και το ξενοδοχείο «Esperia Palace» (Σταδίου 22), η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη (Ανθιμου Γαζή 2) της Βουλής των Ελλήνων αλλά και το ισόγειο του κτιρίου του ΤΣΜΕΔΕ (Κολοκοτρώνη και Ανθιμου Γαζή).

Η επιτυχία της Μπιενάλε είναι ότι κάνει αντίσταση στον ίδιο της τον εαυτό. Γιατί εφέτος έρχεται σε αντίθεση με τις προηγούμενες αδυναμίες της και δεν αφορά μόνο τα μέλη μιας μικρής κοινότητας (ως επί το πλείστον καλλιτεχνών), αλλά διαθέτει μια «εξωστρέφεια» που μπορεί να προσεγγίσει και τον λιγότερο υποψιασμένο περαστικό. Σε αντίθεση με την προηγούμενη διοργάνωση «Ομόνοια», υπάρχουν απτά έργα τέχνης. Η αλλαγή επιμελητικής προσέγγισης είναι αποτέλεσμα αυτοκριτικής, αλλά σίγουρα και απόρροια του γεγονότος ότι υπάρχουν και οι πόροι για να υποστηρίξουν τη δημιουργία των έργων. Η Μπιενάλε συγχρηματοδοτείται από Ελλάδα και ΕΣΠΑ, ενώ πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Onassis Culture, χώρια ότι βρίσκεται υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και έχει την υποστήριξη του Δήμου Αθηναίων και της Περιφέρειας Αττικής.

Η τέχνη τοποθετείται ξανά στο επίκεντρο, αν και οι επιμελητές της θα μπορούσαν να αντισταθούν με τη σειρά τους στη δυσανάλογα μεγάλη παράθεση έργων video art που έχουν επιλέξει. Εστω κι αν ένα από τα πολύ δυνατά έργα της έκθεσης είναι το βίντεο του Τιανζούο Τσεν που θυμίζει περιβάλλον από video game και παρουσιάζει την υπνωτιστική αισθησιακή ιεροτελεστία των μελών μιας «αίρεσης» (είναι χορός; Είναι φετιχιστική δράση;) υπό τους ήχους μουσικής techno. Πάντως, υπάρχουν πολλοί λόγοι για να επισκεφτεί κανείς την Μπιενάλε και εδώ ακολουθούν τέσσερις, απολύτως προσωπικοί, από αυτούς.

1. Το σώμα το οποίο ακολουθεί με τη σειρά του τις τεχνολογικές εξελίξεις έχει την τιμητική του στην Μπιενάλε. Το ίδιο όμως και τα ποντίκια, τα οποία μπορεί κάποια στιγμή να απομείνουν οι μόνοι κάτοικοι του πλανήτη. Το σώμα στο μαρμάρινο γλυπτό της Σέρβας Ιβάνα Μπάσιτς είναι ένα υβρίδιο ανάμεσα σε άνθρωπο και cyborg (;) και είναι αναρτημένο από την οροφή με τα όριά του να διαλύονται σαν να εξαϋλώνονται. Η ιαπωνική κολεκτίβα Chim↑Pom, από την άλλη, παρουσιάζει σε ένα βίντεο μια νέα ράτσα αρουραίων που είναι ανθεκτικοί στο δηλητήριο και κατακλύζουν τις αστικές περιοχές – και παραθέτει έναν από αυτούς βαλσαμωμένο και βαμμένο κίτρινο ώστε να μοιάζει στον Πίκατσου, τον χαρακτήρα των Pokemon.

2. Εκτός από το βίντεο, μεγάλη θέση στην εφετινή Μπιενάλε κατέχουν οι ομιλίες αλλά κυρίως η περφόρμανς. Το μειονέκτημα του συγκεκριμένου είδους τέχνης είναι βεβαίως ότι δεν μένει. Ωστόσο, στην Μπενάκειο Βιβλιοθήκη μπορεί να δει κανείς το εντυπωσιακό φουσκωτό γλυπτό από latex της Saeborg από την Ιαπωνία. Παραπέμπει στην περφόρμανς της καλλιτέχνιδας όπου ένα εξίσου φουσκωτό και υπερμέγεθες Playmobil σφαγίαζε χαρωπά ορισμένα (φουσκωτά) γουρούνια. Στην κουζίνα του «Esperia» βρίσκονται (σαν) πεταμένα τα κοστούμια του Πάνου Σκλαβενίτη από την περφόρμανς «Cargo», στο πλαίσιο της οποίας φοιτητές της ΑΣΚΤ ήταν ντυμένοι σαν μέλη φυλής ιθαγενών με ράκη από μεταλλαγμένα απομεινάρια εποχών της πρόσφατης ιστορίας της Ελλάδας. Η Σουηδή Λίνεα Σιόμπεργκ μπορεί να έφυγε φροντίζοντας να βανδαλίσει ένα δωμάτιο του ΤΤΤ, όμως άφησε στο πόδι της δυο φοιτητές της ΑΣΚΤ, όπως τη γλυκύτατη Φιλομήλα, για να κάνουν τατουάζ σε όποιον το επιθυμεί. Η προσέλευση είναι αθρόα.

3. Μετά την εμπειρία των σκοτεινών τριών πρώτων ορόφων του ΤΤΤ, που παραπέμπουν σε εργαστήρια ή γραφεία κτιρίων υψίστης ασφαλείας, ο τέταρτος όροφος σε λούζει στο φως όχι μόνο χάρη στα μεγάλα παράθυρα που το επιτρέπουν, αλλά επειδή γνωρίζεις το έργο μιας σειράς άγνωστων, σχετικά, καλλιτεχνών. Οι περισσότεροι: γυναίκες. Οπως η Ελληνοϊταλίδα Georgia Fambris που ζωγραφίζει πάνω στα ενοχλητικά φυλλάδια που πετούν κάτω από την εξώπορτά μας εικόνες καθημερινής φρίκης, η Ανναμαρία Πινακά με τα πορνογραφικά σκαριφήματα, η Αμερικανίδα Λόρεν Βάι που ανατρέχει στον πρώιμο γερμανικό εξπρεσιονισμό για να ζωγραφίσει ζευγάρια και μικρές ομάδες σε ποικίλες σεξουαλικές πράξεις. Στους τοίχους του διαδρόμου επιβλέπει όλες τις καλλιτέχνιδες η Σίλεια Δασκαλοπούλου (1936-2006) με τα σκοτεινά πορτρέτα γυναικών-φαντασμάτων του εαυτού τους.

4. Υπάρχει και χιούμορ. Ενίοτε είναι υποδόριο, ενίοτε γίνεται και πιο προφανές, όπως συμβαίνει στο έργο του Γερμανού Κάρστεν Χέλερ, όπου δυο εγκαταστάσεις βίντεο, μία με ένα απάνθισμα σκηνών από κωμωδίες του κινηματογράφου και μία από τρόμου, προβάλλονται σε δύο γειτονικές μικρές αίθουσες. Είναι καθαρτική η αίσθηση τόσο του γέλιου όσο και του τρόμου (αν και δεν γνωρίζω κατά πόσο οι μυρωδιές που αναδίνονται από τους θεατές όσο βιώνουν είτε τη μία είτε την άλλη εμπειρία επηρεάζουν η μία την άλλη, όπως είναι ο στόχος και η επιθυμία του καλλιτέχνη). Το θέατρο σκιών του Σπύρου Αγγελόπουλου, από την άλλη, έχει ως ήρωές του φιγούρες που παραπέμπουν στον Καραγκιόζη αλλά έχουν τη μορφή του Τραμπ, του Ζίζεκ, του Ρόκι ή του Χίτλερ. Επιδίδονται σε πολιτισμικές μάχες και διαδράσεις από τη μικρή σκηνή που βρίσκεται στο κτίριο ΤΤΤ, με «καραγκιοζοπαίχτη» τον Αγγελόπουλο (κάθε Κυριακή 18.00-19.00 μέχρι το τέλος της έκθεσης).