Ζώα και αλληγορικοί μύθοι

Πολλοί το έχουμε συνήθεια, όταν κάτι άλλο απασχολεί το μυαλό μας, να ζωγραφίζουμε αφηρημένα σχέδια στο χαρτί. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, το πρότυπο του αναγεννησιακού ανθρώπου, φαίνεται πως, όταν κάτι σοβαρό τον απασχολούσε – λόγου χάριν ένα επιστημονικό ερώτημα για το οποίο ζητούσε απάντηση -, σκάρωνε μύθους στο χαρτί. Αυτή είναι μία εκδοχή για τους μύθους που έχουν βρεθεί, σύντομοι οι περισσότεροι και γραμμένοι στα περιθώρια των σημειωματαρίων του Ντα Βίντσι.

Ο Λεονάρντο, αναγνώστης των Μεταμορφώσεων του Οβιδίου και των μύθων του Αισώπου, εκτιμάται ότι συντάσσει τους δικούς του μύθους μεταξύ 1490 και 1494, ίσως ως πνευματική αποφόρτιση, ίσως για την ψυχαγωγία της Αυλής του Δούκα του Μιλάνου Λουδοβίκου Σφόρτσα, στην υπηρεσία του οποίου βρισκόταν, ίσως ως λογοτεχνική άσκηση και κατάκτηση της γλώσσας, ίσως με σκοπό να διδάξει ηθικά τους μαθητές του. Αλληγορικοί μύθοι με πρωταγωνιστές ζώα, ακολουθούν, σε γενικές γραμμές, τη μακρά λαϊκή παράδοση των διδακτικών μύθων που έρχεται από την Ανατολή. Γάιδαροι και μαϊμούδες, ποντίκια, κουρούνες, κίσσες, γεράκια και αετοί, μυρμήγκια και αράχνες κατοικούν στο μυθικό σύμπαν του Λεονάρντο, όπου όμως πρωταγωνιστούν συχνά εδώ και στοιχεία της φύσης (η φωτιά, το νερό, ο αέρας, το χιόνι) και στοιχεία του φυτικού κόσμου (η ιτιά, η καρυδιά, η μυρτιά, ο κέδρος, το κλήμα), ενώ παρατηρούμε και την προσωποποίηση καθημερινών αντικειμένων (κρασί, χαρτί, ξυράφι, καθρέφτης). Με κεντρικά θέματα την ανθρώπινη άγνοια και την αλαζονεία, οργανωμένοι συχνά γύρω από αντιθετικά ζεύγη (η ιτιά και η κολοκυθιά, το ποντίκι και η νυφίτσα, η αράχνη και το σταφύλι…), οι μύθοι αυτοί αναπτύσσονται, όπως και οι αισώπειοι, γύρω από το ερώτημα «Ποιος θα γελάσει τελευταίος;» και καταλήγουν με το ηθικό δίδαγμα ότι όποιος δεν συμμορφώνεται με τα όρια που του έχει ορίσει η φύση τιμωρείται: «Ο κέδρος, φουσκωμένος από περηφάνια για την ομορφιά του, άρχισε να περιφρονεί τα φυτά που τον περικύκλωναν και τον προστάτευαν. Οταν όμως τα φυτά εξαφανίστηκαν κι έμεινε μόνος, ο άνεμος που δεν συναντούσε πια κανένα εμπόδιο τον ξερίζωσε και τον έριξε καταγής», ενώ σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στον μύθο με το κρασί και τον Μωάμεθ, έχουμε δηλώσεις πίστης.