Σπουδές, εξετάσεις, έρωτες, διασκεδάσεις, εκμυστηρεύσεις και επικρίσεις, συμπάθειες και αντιπάθειες, συναντήσεις και χωρισμοί, ανησυχίες για την τέχνη και την πολιτική. Τα δεκαεννέα ανέκδοτα γράμματα που δημοσιεύονται μαζί με σελίδες ημερολογίου της περιόδου 1928-1931 αναδεικνύουν «ένα άγνωστο κεφάλαιο της βιογραφίας του Καραγάτση» όπως σημειώνει η επιμελήτρια του βιβλίου Ο αγαπών σε Μίτιας, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστίνα Ντουνιά.
Στα παρακάτω αποσπάσματα επιστολών που ο Καραγάτσης απευθύνει σε δύο φίλους του, τον μετέπειτα δικηγόρο και πολιτευτή Γιώργο Ρωμανό και τον ποιητή Νικόλαο Κάλας, μιλάει για τη μοναξιά, τη φιλία και την πρώιμη σύνδεσή του με την κομμουνιστική Αριστερά.
[Προς Γιώργο Ρωμανό, 24/4/1931]
[…]
Είναι μια δύναμη να μπορεί να ζει κανείς μοναχός του. Ισως είναι η μεγαλύτερη δύναμη, όπως είπε ο Ibsen. Μα αυτό, δεν εφαρμόζεται στη δική σου περίφτωση. Δεν είσαι μόνος όταν έχεις μια αγαπητή οικογένεια, και τέσσερες καλούς φίλους σ’ αυτόν τον Κόσμο. Η μοναξιά είναι πιο πλατιά. Είναι εσωτερικό φαινόμενο που γίνεται αιστητό όταν δεν υπάρχουν οι εξωτερικές δικαιολογίες του. Αυτό είναι το περίεργο! Νιώθεις τον εαυτό σου ολομόναχο μέσα στην πιο μεγάλη πόλη, μέσα στην πιο αλέγρα οικογένεια, μέσα στην πιο ζωντανή παρέα, δίπλα στον πιο αγαπητό φίλο, πλάι στην πιο ερωτεμένη μαζί σου γυναίκα. Αυτό το αίστημα της εσωτερικής μοναξιάς δεν το ‘χεις δοκιμάσει, ούτε θα το γνωρίσεις ποτέ σου. Είσαι γεννημένος κοινωνικός. Μα νομίζω πως θα ‘πρεπε να μπορείς να ζεις εξωτερικά τουλάχιστον μόνος σου. Υστερα, συ, ο εκλεχτικός, πώς μπορείς να βρεις ηδονές στη συναναστροφή των αμούστακων ρωμιών φοιτητάκηδων του Μονάχου, του τύπου χάνων κοκωβιών και Σία; Συμμάζεψε λίγο τον εσωτερικό κόσμο σου, και θα δεις την παρεπόμενη σημασία του εξωτερικού. Αγάπησε την κάμαρά σου, τα βιβλία σου, τα χαρτιά σου. Αγάπησε την πόλη που ζεις σαν πόλη, και όχι σαν άθροισμα ατόμων. Βρες τις κρυμμένες καλλονές της -νεκρές και ζωντανές- και απόλαψέ τες μόνος σου. Δεν έχεις ανάγκη από δυο ή τρεις ανθρώπους για να ζεις μέσα στους Ανθρώπους. Καθώς σκέφτεσαι, ορίζεις τη φιλία σαν κάτι απαραίτητο σε κάθε τόπο και στιγμή, σαν ένα αγαθό που υπάρχει μόνο όσο υπάρχει η νομή. Δεν μπορεί να δημιουργεί κανείς διαρκώς και παντού φίλους. Η φιλία είναι δημιούργημα της Τύχης κι όχι της θέλησής μας. Αν η Τύχη σου ‘δωσε φίλους στο Χονολουλού, μπορείς να ζήσεις, και χωρίς να δημιουργήσεις φίλους στο Μόναχο π.χ. Μην εξευτελίζεις τη φιλία, συ ο Απόστολός της, κλαιγόμενος γιατί δεν μπορείς να βρεις φίλους στην Αλλαμανία!
Θα ιδείς ότι η κατά μόνας ζωή δεν είναι τόσο τραγική. Την έζησα προτού σας γνωρίσω. Την ξαναζώ τώρα που σας χάνω. Καθώς ξέρω καλά, η απόχτηση και χρήση μοτοσυκλέτας στη Γερμανία δεν απαιτεί καμιά διατύπωση, ούτε καν δίπλωμα. Λεφτά έχεις. Πάρε μια μηχανή, έστω και μικρή, έστω και σαραβαλιασμένη από τον καιρό, και πάρε τα βουνά. Κάνε λίγο σπορ να ξεμουδιάσουν τα κόκαλά σου. Δεν είναι ο ήλιος μας αυτού. Η υγρασία θα σε μουχλιάσει. Οι Βαβαρικές Αλπεις είναι πολύ όμορφες. Τριγύρνα τες. Αν μπορέσεις να κολλήσεις σε κάνα καραβάνι, πάει καλά. Ειδάλλως τράβα μόνος σου. Είναι όμορφο να πιεις ένα τόνο μπίρα με εύτυμη παρέα ύστερ’ από μια κοπιαστική εκδρομή. Μα και ένα ποτήρι, στη μοναξιά δεν είναι άσκημο. Εχει κι αυτό τις ηδονές του.
Χρειάζεται λίγος ηρωισμός στη Ζωή. Και στο Θάνατο.
[…]
Ο αγαπών σε
Μίτιας
[Προς Νικόλαο Κάλας, 12/8/1931]
[…]
Το θερμό ενδιαφέρο που σου υποκίνησε ο αδερφός μου για τα οικογενειακά μου ζητήματα με συγκινεί φρικωδώς. Οι σαχλαμάρες που σου είπε μ’ αφήνουν μάλλον ψυχρό. Στην άθροιση Μίτιας + η μητέρα του + ο πατέρας του, μπορούμε να προσθέσουμε + ο αδελφός του + η προίκα που πήρε + ο παράς που ξαμολάει τη γλώσσα του ανθρώπου. Παράς ίσον ρητορική! Ο αδελφός μου πριν από το γάμο του γευόταν μετριοφρονέστατα τη φιλοξενιά του πατέρα μας. Σήμερα με διώχνει από ξένο σπίτι. Ο παράς! Ο παράς! Αμα τον έχει<ς>, μπορείς ν’ αφήσεις κατά μέρος τις διδασκαλίες των αστών καθηγητών, φροντίζοντας για την μαρξιστική μόρφωσή σου. Αμα δεν τον έχεις, τότε γίνεσαι ακαδημαϊκός στα γούστα. Παράς ίσον πλειοψηφία, εξουσία, δημοκρατία «Λαός» ελευθερία ισότης κ.τ.λ. Περιττόν να σου πω πώς είμαι πια κομμουνιστής, αποταξάμενος τω αυνανιστικώ εξελικτισμώ!
[…]
Η ζωή εδώ ήσυχη. Ανθρωποι απλοί, χωρίς κανένα αγαθό, και μ’ όλα τα κακά του αστικού πολιτισμού. Δηλαδή κουτοπόνηροι, ψεύτες, πλεονέχτες, συκοφάντες, ραδιούργοι, μοχθηροί, υποκριτές, αιμομίχτες κ.τ.λ. Τους συναναστρέφουμαι κι ανοίγει η καρδιά μου! Μα το Θεό, αξίζει να κιντυνέψει κανείς το τομάρι του γι’ αυτά τα γουρούνια! Κι όμως, είναι ευκάριστοι παλιάνθρωποι.
Η αριστερή αντίδραση σ’ όλη τη Θεσσαλία είναι τρομερή. Με αναλογική ο Βενιζέλος δεν βγάζει τίποτα. Η δυσφορία είναι γενική και φανερή. Δεν ξέρω αν γελιέμαι, μα πρώτη φορά βλέπω σε τέτοια κατάσταση το ηθικό των χωριατών. Τι θα βγει από δω πέρα; Η επανάσταση; Μακάρι!
Διαβάζω αστούς καθηγητές… Τι να κάνω; Η ζωή προμηνυέται δύσκολη για μένα, κι ο μαρξισμός δεν έθρεψε ως τα σήμερα τους οπαδούς του. Τα διπλώματα που πήρα και που θα πάρω είναι το επάγγελμά μου που δεν το διαλέγει κανείς στην ελεύτερη οικονομική κοινωνία μας. Οσο για την εσωτερική μου μόρφωση, είναι μαρξιστική. Δυστυχώς, δεν μπορώ να περιφρονώ τον αστικό ακαδημεισμό. Είμαι πολύ προλετάριος για να τολμήσω τέτοιο πράμα
[…]
Σημείωσε πως δεν είμαι μπολσεβίκος από ιδεολογική αφαίρεση, μα από χαμηλή μοχθηρία! Ξεχνώ τα περί «διανομής του πλούτου» του μαρξιστικού «Κεφάλαιου», και συλλαβαίνω τον κομμουνισμό με την απλοϊκότη του πεινασμένου, δηλ. οι φτωχοί να πάρουν τα λεφτά των πλούσιων. Κι αυτό, όχι για την απόλαψη σχετικής αξίας υλικών ηδονών. Μα για το ρητορικό μέρος της υπόθεσης! Για νάχω στόμα, και να λέω ό,τι μου κατέβει, κι ο Κόσμος να με θαυμάζει για τη σοφία μου! Ενώ τώρα, και το πιο σωστό πράμα κι αν πω, θεωρείται σαχλαμάρα, εφ’ όσον δεν το πλαισιώνουν καρνέ από τσεκ, τίτλοι ιδιοκτησίας, ομολογίες, μετοχές, μια πακάρ και μια βίλα στην Κηφισιά.
Σε φιλώ
Μίτιας
