Ευάγγελος Βενιζέλος : Χάρη, αμνηστία και παραγραφή

Με την ευθύτητα, την πυκνότητα και τη διεισδυτικότητα της σκέψης του ο Ευάγγελος Βενιζέλος μας καλεί, σε μια εποχή που είναι μακριά από τα σχετικά μέτωπα και αδιάφορη για τον πυρήνα τους, να ρίξουμε το βλέμμα μας σε ζητήματα περιεχομένου και νοήματος, θεμελιωδών αιτημάτων και συστατικών γραμμών.

Το βιβλίο του Πολιτική θεολογία και Συνταγματική ηθική (εκδ. Αρμός) έχει στον τίτλο του όλα τα δύσκολα. Πολιτική, θεολογία, Σύνταγμα, ηθική. Γραμμές οριζόντων, που μέσα τους έχουν την αμφισβήτηση των ορίων και την απελευθερωτική τους αναγκαιότητα ταυτόχρονα. Πειρασμοί για τη σκέψη που δεν θα βρουν ποτέ τελικές απαντήσεις ώστε να ανακουφιστεί ο άνθρωπος στη δυσβάστακτη διαδρομή του ως σύγκρουση και ως συνύπαρξη.

Η «πολιτική θεολογία», έννοια παλαιά, αμφίσημη, όπως σωστά σημειώνει ο συγγραφέας, με μια κρυφή – προσθέτω – επιδίωξη εντυπωσιασμού να τη συνοδεύει, αντανακλά την απόπειρα να οριοθετηθούν ή μάλλον να αποδοθούν έννοιες πολιτικές με θεολογικό τρόπο και προσέγγιση θεολογική. Να συναρμοσθούν και να συνομιλήσουν.

Ο όρος χρησιμοποιείται ως ένας τόπος συνάντησης της πολιτικής με τη χριστιανική θεολογία και ηθική. Εννοιες θεολογικές έρχονται να φωτίσουν αναλύσεις, επιλογές και στάσεις πολιτικές και κοινωνικές. Εννοια ψευδοευρηματική στο βάθος, όπου η πολιτική θέλει να αντλήσει κατά κυριολεξία κάτι από τη θεολογία και η θεολογία να εκμεταλλευθεί την πολιτική ως ζώνη πράξης απέναντι στην κατά καιρούς μομφή ότι απέχει από τον κόσμο, θα μπορούσε κάποιος με πνεύμα κριτικής απόστασης από την καθιερωμένη προσέγγιση, να σημειώσει.

Ο συγγραφέας διευκρινίζει εξ αρχής ότι τα κείμενα που έχουν κοινό πεδίο την έννοια της πολιτικής θεολογίας και τη σχέση της χριστιανικής με τη συνταγματική ηθική είναι κείμενα πολιτικής θεωρίας και όχι θεολογικά. Δικαιολογημένα και αυτονόητα στην εισαγωγή του αφιερώνει πολλές σελίδες στην αποσαφήνιση της έννοιας που δίνει στο βιβλίο άλλο νόημα και μεγάλο ενδιαφέρον. Αναφερόμενη στον άνθρωπο, στις σχέσεις, στο μέτωπο της συνύπαρξης, στην κυριαρχία, στα όρια, στους κανόνες, στο «Σύνταγμα», η πολιτική θεωρία συναντιέται με τις αρχικές συλλήψεις και επινοήσεις, που μέσα από τον θρησκευτικό δρόμο θα διατυπωθούν και θα οικοδομήσουν κοινωνίες και κόσμους. Ο τόπος είναι κοινός και ο προβληματισμός ένας.

Μέσα του η σύγκρουση στη διαδρομή θα τον εμπλουτίσει και κάθε πηγή από την προηγούμενη εμπειρία και «αποκάλυψη» θα επιστρατευθεί, ως αναζήτηση θεμελίου και δικαίωσης του αιτήματος των δικαιωμάτων και της ελευθερίας. Η αναφορά στον Καρλ Σμιτ είναι πολύ χρήσιμη και διαφωτιστική για την περίπτωση. Ολες οι έννοιες της θεωρίας του κράτους – απλοποιώ – είναι έννοιες θεολογικές, μας λέει. Σε έναν κόσμο εμποτισμένο από την παραδοσιακή θρησκευτική παράδοση όλα αυτά μοιάζει να πέφτουν από τον ουρανό. Ασφαλώς χρήσιμη η ιστορική αναφορά και η σύνδεση ανθρώπων της εξουσίας και στοχαστών της φιλοσοφίας, Μ. Κωνσταντίνος, Χομπς, Χέγκελ, Ρουσό κ.ά., σε μια προσπάθεια να τοποθετηθεί στον χρόνο η διάσταση της πολιτικής θεολογίας, με μια αποσιώπηση ταυτόχρονα σημαντική που έχει σχέση με την ιδιοποίηση του χριστιανισμού ως πηγή νομιμοποίησης και δικαίωσης ιδεολογικού τύπου, θα λέγαμε.

Δίπλα στην ερμηνεία της ιερότητας των συμβόλων – σημαίες, μνημεία, κενοτάφια – που αναμοχλεύουν τις αρχέγονες εναποθέσεις και υπερβαίνουν τη «γνώση» μας, παντού θα μπορούσε να συναντήσει κανείς στιγμές έξαρσης της πολιτικής θεολογίας.

Τι κάνουν οι πρωταγωνιστές της Γαλλικής Επανάστασης όταν ζουν με την αγωνία αν υπάρχει θεός και αν η ψυχή είναι αθάνατη; Και ψηφίζουν σχετικά και αποδέχονται τη θρησκευτική σχετική «φαντασία» και οργανώνουν εκδηλώσεις προς τιμήν του «υπέρτατου Οντος», με τον Ροβεσπιέρο, να μοιράζει, ως πρωθιερέας, στον λαό στάχυα, σύμβολα ενός ερχόμενου παραδείσου;

Θα ευχόμουν στην εισαγωγική αυτή αναφορά να είχε βρει εκτενή φιλοξενία ένας σύγχρονος χριστιανός στοχαστής, ο Ζακ Ελύλ, που με την πολύπλευρη αναλυτική και απογυμνωτική προσέγγιση του σημερινού κόσμου (η φύση της πολιτικής στην εποχή μας, η επιρροή της τεχνικής, η ανάπτυξη, η ανάγκη προστασίας της φύσης, η χριστιανική εκδοχή της εξουσίας) έδειξε με τη στάση του και το έργο του τι θα μπορούσε να θεωρηθεί ενσαρκωμένη πολιτική θεολογία. Σημειώνω την έμφαση στη διάσταση του ορίου, το οποίο κατά τον Ελύλ αποτελεί θεμελιακό ανθρώπινο γνώρισμα που ο χριστιανισμός πολύπλευρα εγείρει. Με τον αυτοπεριορισμό και τον αυτοέλεγχο κεντρικό δεδομένο, ως βάση της ευθύνης του ελεύθερου ανθρώπου.

Ο λόγος του Ευάγγελου Βενιζέλου, πυκνός, σε κρατάει από το χέρι σε κάθε σελίδα του και δεν μπορείς να πας πιο κάτω. Θα συμφωνήσει ο αναγνώστης.

Θέλω να σταθώ ειδικά στο κείμενο «Μικρό δοκίμιο για τη Συγχώρεση». Μου ανακινεί βιώματα και οικείες σκέψεις. Αντιγράφω: «Στην ορθόδοξη θεολογία όλα μπορεί να συγχωρεθούν (…) Η Κυριακή προσευχή παρακαλεί σε μια συγχωρητική αλυσίδα (…) ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών». Ολα μπορεί να νοηθούν και να γίνουν από την αρχή. Επ-Ανάσταση και αναγέννηση. Και ο συγγραφέας, πιστός στον δρόμο της σκέψης του, μιας οδηγεί στη βιωμένη έννομη τάξη, «που προβλέπει χάρη, αμνηστία και παραγραφή». Τον ευχαριστούμε.

Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.