Το υπόβαθρο της Επανάστασης

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς (1935-2017) υπήρξε αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους έλληνες ιστορικούς του 20ού αιώνα. Επίμονος ερευνητής, με σταθερή προσήλωση στις πηγές και στην αναζήτηση των τεκμηρίων, με λόγο που επιζητούσε την εκλαΐκευση και τη διάχυση των πορισμάτων της επιστημονικής γνώσης, συνέβαλε όσο λίγοι στη διασάφηση των περιστάσεων της Ελληνικής Επανάστασης. Η συλλογή Το Εικοσιένα. Μύθοι και πραγματικότητες αντλεί υλικό από πλήθος δημοσιευμένων και αδημοσίευτων γραπτών προκειμένου να παρουσιάσει ποικίλες ψηφίδες του έργου αυτού. Οι «μύθοι» εντοπίζονται σε αμφίβολα τεκμήρια της περιόδου (ο υποτιθέμενος «λόγος» του Παλαιών Πατρών Γερμανού στην Αγία Λαύρα στις 20 Μαρτίου 1821 που δημοσιεύθηκε στις 6 Ιουνίου στην παρισινή «Constitutionel») ή στην ανακύκλωση στερεοτυπικών και παρωχημένων αντιλήψεων (η αναγωγή του Μαυροκορδάτου σε κακό δαίμονα της Επανάστασης στα Καπάκια του Κωστή Παπαγιώργη). Οι «πραγματικότητες» διαγράφουν την ανάδυση της αστικής τάξης και την οικονομική κρίση της προεπαναστατικής δεκαετίας που ανέτρεψε τις σταθερές και οδήγησε στη διάδοση του μηνύματος της εξέγερσης. Υφεση, κοινωνικές μεταβολές και εθνική συνείδηση όρισαν για τον Κρεμμυδά το πεδίο του Αγώνα, στον οποίο η αρχαιότητα εμφανίστηκε μόνο ως χρηστικό παρελθόν – «ως ιδέα και εργαλείο». Οι εσωτερικές διαμάχες δεν ήταν παρά εκδήλωση της επαναστατικής νομοτέλειας: «Οι επαναστάσεις παράγουν εξουσία και οι εμφύλιοι γίνονται για τη διαχείριση της εξουσίας» σημειώνει.

Πλάι στις διαλέξεις οι οποίες αρθρώνουν με πιο αυστηρό τρόπο τα συμπεράσματα της έρευνας παρατίθενται εδώ δείγματα ομιλιών για το ευρύ κοινό, όπως και των παρεμβάσεών του στον Τύπο (κυρίως στα «Νέα», όπου επιφυλλιδογραφούσε τακτικά επί 30 χρόνια). Η ματιά του ιστορικού διαμεσολαβείται από το πλέγμα της καθημερινότητας και γίνεται αφορμή αναστοχασμού: ένα διάγγελμα του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Χρήστου Σαρτζετάκη, η άποψη της Εκκλησίας για την ελληνική ιστορία, η τελετουργική περιφορά της καρδιάς του Ανδρέα Μιαούλη, ο πόλεμος στο Ιράκ διαβάζονται και σχολιάζονται κριτικά υπό ιστορική προοπτική. Συνολικά, πρόκειται για πολύτιμη συλλογή που παρέχει στον αναγνώστη απαντήσεις για καίρια ζητήματα του 1821 και παράλληλα δίνει μια κατατοπιστική εικόνα της συμβολής του Βασίλη Κρεμμυδά στην προβληματική του.