Το «συνταγματικό δίκαιο» της Ευρώπης

Ποια είναι η χρησιμότητα ενός ογκώδους τόμου σχεδόν 2.500 σελίδων που πραγματεύεται τη Συνθήκη της Λισαβόνας και περιέχει την ερμηνεία κατ’ άρθρον της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση, της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ενωσης; Η απάντηση στο ερώτημα οφείλει να λάβει υπόψη αυτό που τόνιζε χαρακτηριστικά ο παλαιός πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βάλτερ Χάλσταϊν: Tόσο οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες αρχικά όσο και η μετεξέλιξή τους στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ενωση στηρίζονται, ως υπερεθνικά μορφώματα, στο δίκαιο, συνιστούν δηλαδή «κοινότητες δικαίου», αφού δεν έχουν άλλα αναγκαστικά μέσα για να επιβληθούν, παρά μόνο τους κανόνες δικαίου που διέπουν την οργάνωση και τη λειτουργία τους. Ετσι εξηγείται άλλωστε γιατί το ενωσιακό δίκαιο έχει εξοπλισθεί με τις ιδιότητες της υπεροχής έναντι του εθνικού δικαίου και της άμεσης εφαρμογής στο εσωτερικό των κρατών-μελών. Τη σημασία του δικαίου ως μοχλού για τη ραγδαία εξέλιξη της Ενωσης επιβεβαιώνει η ίδρυση του Δικαστηρίου της Ενωσης που έχει ακριβώς ως αποστολή να διασφαλίζει την τήρηση των ενωσιακών νόμων ακόμη και απέναντι στα κράτη-μέλη της Ενωσης που είναι υποχρεωμένα να συμμορφώνονται στις αποφάσεις του.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η συλλογική προσπάθεια υπό την καθοδήγηση του – και δικού μου – καθηγητή και μακροβιότερου Προέδρου του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, Βασιλείου Σκουρή. Πρόκειται για την ερμηνεία των κειμένων που συνθέτουν τη Συνθήκη της Λισαβόνας και αποτελούν το λεγόμενο «πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο», δηλαδή με τους όρους του εθνικού κράτους το «συνταγματικό δίκαιο» της Ενωσης. Η ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει μια ερμηνεία είναι ότι η παρουσίαση του δικαίου δεν γίνεται στη βάση διαγράμματος που ακολουθούν συνήθως τα διδακτικά εγχειρίδια, αλλά με τη μορφή ανάλυσης των άρθρων που περιλαμβάνονται στις Συνθήκες και στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Η έκδοση – πολλές φορές μάλιστα πολύτομων – ερμηνειών επιλεγμένων κάθε φορά νομοθετημάτων έχει ευδοκιμήσει ιδίως στη Γερμανία, σήμερα όμως παρατηρείται η κυκλοφορία τους και σε πολλές άλλες χώρες, συχνά δε και στην Ελλάδα.