Το σιωπητήριο του αίματος

Εκατό και πλέον χρόνια πια μετά το τέλος του, η μνήμη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εξακολουθεί να διατηρείται ζωντανή στη Δυτική Ευρώπη. Δεν πρόκειται μόνο για τον αναστοχασμό των αιτίων του πολέμου ή το βίαιο τέλος του «μακρού 19ου αιώνα» και τον συσχετισμό τους με τις σημερινές συνθήκες, στα οποία δοκιμάστηκαν πλήθος ιστορικοί τα επετειακά χρόνια που μόλις προηγήθηκαν. Μνημονικές τελετουργίες έχουν εγγραφεί πλέον στην καθημερινή πρακτική, όπως συμβαίνει με το καθημερινό σιωπητήριο στις 8 το βράδυ στην πύλη της Μενίν, στη Φλάνδρα του Βελγίου, τόπο λυσσωδών και πολύνεκρων μαχών την περίοδο 1915-1917. Τα ίχνη της μνήμης κατεξοχήν ανιχνεύει κανείς στη σύγχρονη λογοτεχνία. Η σχέση του μυθιστορήματος με τον Μεγάλο Πόλεμο άλλωστε υπήρξε εξαρχής προνομιακή: βιβλία όπως τα Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο του Εριχ Μαρία Ρέμαρκ, Η φωτιά του Ανρί Μπαρμπύς, Αποχαιρετισμός στα όπλα του Ερνεστ Χέμινγκγουεϊ αποτελούν εξέχοντα μέρη του δυτικού κανόνα, δείγματα ενός αντιπολεμικού ρεαλισμού που ταυτίστηκε με την τραγωδία του μετώπου στις συνειδήσεις των μεταπολεμικών γενεών. Ωστόσο, η χρονική απόσταση από τον κόσμο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σημαίνει ότι για τους σημερινούς λογοτέχνες η επίσκεψη του τόπου αυτού γίνεται με διαφορετικό τρόπο, διαφορετικούς κανόνες και διαφορετική στοχοθεσία. Εμβληματικό πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το μυθιστόρημα του Νταβίντ Ντιόπ Τη νύχτα όλα τα αίματα είναι μαύρα.

Ο 53χρονος Ντιόπ, γάλλος με καταγωγή από τη Σενεγάλη, αναδεικνύει μια αγνοημένη πτυχή του πολέμου: τη συμμετοχή 135.000 στρατιωτών από τις αφρικανικές αποικίες, οι οποίοι είτε εθελοντικά είτε, στις περισσότερες περιπτώσεις, με την υπόσχεση οικονομικών προνομίων ή κοινωνικής ανόδου, μεταφέρθηκαν στα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου για να ενισχύσουν τον κλυδωνιζόμενο από τη γερμανική επίθεση γαλλικό στρατό. Περισσότεροι από 30.000 «Σενεγαλέζοι τυφεκιοφόροι» (Tiralleurs Senegalais) έπεσαν μαχόμενοι και το χρονικό της εμπειρίας ενός από αυτούς συνιστά τον πυρήνα της αφήγησης.