Norman Ohler
Υπερδιέγερση. Τα ναρκωτικά στο Τρίτο Ράιχ
Μετάφραση Χρήστος Κοκκολάτος – Βασίλης Τσαλής.
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2018
σελ. 416, τιμή 18,80 ευρώ
Τα 12 χρόνια του Γ’ Ράιχ, μεταξύ 1933 και 1945, θεωρούνται μία από τις πιο εξαντλητικά μελετημένες ιστορικές εποχές. Οταν όμως το 2015 ο Νόρμαν Ολερ, δημοσιογράφος και συγγραφέας, όχι ιστορικός, εξέδωσε τα βιβλίο του «Der totale Rausch: Drogen im Dritten Reich» σήκωσε το πέπλο από μια άγνωστη ως τότε πτυχή των χρόνων του ναζισμού: την ευρύτατα διαδεδομένη εμπορία και κατανάλωση ναρκωτικών.
Με τις ευλογίες της φαρμακευτικής βιομηχανίας και του καθεστώτος, το σκεύασμα Pervitin πωλούνταν ελεύθερα σε όλους ως το 1941 ως τονωτικό, χορηγήθηκε σε μεγάλες ποσότητες από τη Βέρμαχτ στους στρατιώτες στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και αναμείχθηκε σε ιατρικά κοκτέιλ που ο ίδιος ο Χίτλερ λάμβανε με μορφή «θαυματουργών ενέσεων» από τον προσωπικό του γιατρό.
Χάρη στην αγγλική του μετάφραση το έργο διαβάστηκε ευρύτατα και ο 48χρονος Ολερ δίχασε την ιστορική κοινότητα: άλλοι τον επέκριναν για γενικεύσεις και υπεραπλουστεύσεις, άλλοι επαίνεσαν την αφηγηματική του ικανότητα και την πρωτοτυπία του υλικού. Ο ίδιος ωστόσο φρόντισε να ξεκαθαρίσει εξαρχής ότι τα ναρκωτικά «ενδυνάμωσαν μόνο αυτό που υπήρχε ως προδιάθεση» στον ναζισμό και ο Χίτλερ «παρέμενε συνεχώς κύριος του μυαλού του».
Χωρίς να αθωώνει το Γ’ Ράιχ, ο γερμανός συγγραφέας ανοίγει, αν μη τι άλλο, ένα σημαντικό κεφάλαιο προς περαιτέρω διερεύνηση – και στη συζήτησή μας θέτει ως τροφή για σκέψη κάποιες από τις όψεις της: πώς οι υποτιθέμενοι υπερασπιστές της εγκράτειας ναζί ευνόησαν το «ναρκωτικό τού «ναι»», πώς ο γερμανικός στρατός χρησιμοποίησε τη μεθαμφεταμίνη ως συστατικό στοιχείο του Blitzkrieg και πώς η Ιστορία χρειάζεται ποικίλες προσεγγίσεις
Το βιβλίο σας αποκαλύπτει κάτι άγνωστο ως σήμερα, την έκταση της εμπορίας μεθαμφεταμίνης στον γενικό πληθυσμό της Γερμανίας. Πόσο εξαπλώθηκε το Pervitin στη γερμανική κοινωνία όταν κυκλοφόρησε, το 1938;
«Το Pervitin έγινε μεγάλη επιτυχία. Ο γερμανικός πληθυσμός το 1938 ήταν έτοιμος ακριβώς για μια τέτοια ουσία. Υπήρχε πλήρης απασχόληση, η εργασία απαιτούσε επιδόσεις, επιπλέον όλοι έπρεπε να συμμετέχουν στις συγκεντρώσεις και στις ομιλίες του κόμματος, δεν σε άφηναν ήσυχο! Το Pervitin λοιπόν κατά κάποιον τρόπο τα έκανε όλα αυτά ευκολότερα, εφόσον πρόσφερε μια τεχνητή ώθηση ενέργειας – μεταξύ σοβαρού και αστείου ονομάζω την ουσία στο βιβλίο «εθνικοσοσιαλισμό σε μορφή χαπιού». Γιατί με τη μεθαμφεταμίνη δεν θέτει κανείς ερωτήματα, απλώς πράττει. Είναι, θα έλεγε κανείς, το ναρκωτικό τού «ναι». Ηταν τόσο δημοφιλές ώστε το βασικό συστατικό χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα προϊόντα. Πιο χαρακτηριστικά ίσως στη σοκολάτα Χίλντενμπραντ, η οποία συνιστούνταν στις νοικοκυρές: από τη στιγμή που οι ναζί έστειλαν τις γυναίκες στο σπίτι για να μαγειρεύουν και να καθαρίζουν, η σοκολάτα με μεθαμφεταμίνη προοριζόταν να τις κάνει να μη βαριούνται. Βέβαια, οι βλαβερές συνέπειες της μεθαμφεταμίνης δεν ήταν ακόμη γνωστές. Δεν ήταν παράξενο που προξένησε το ενδιαφέρον του γερμανικού στρατού – τους φάνηκε ότι κάτι τόσο εξυπηρετικό για τους πολίτες θα ήταν καλό και για τους στρατιώτες».
Κι έτσι το Blitzkrieg έγινε ο πόλεμος των ναρκωτικών;
«Η αλήθεια είναι ότι η επίδραση των ουσιών στον πόλεμο είναι διαχρονική υπόθεση. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλοί πιλότοι έκαναν χρήση κοκαΐνης. Αλλά, για να μην πάμε τόσο μακριά, σκεφτείτε την κατανάλωση αλκοόλ και καπνού στις ανά τους αιώνες συγκρούσεις. Ο γερμανικός στρατός ήταν ο μόνος όμως που χρησιμοποίησε ένα τέτοιο τεχνητό διεγερτικό στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η επίθεση που είχε σχεδιαστεί στη Γαλλία το 1940, μέσα από το δάσος των Αρδενών, μπορούσε να πετύχει μόνο αν οι φάλαγγες των τανκς ήταν τόσο ταχείς ώστε να περάσουν μέσα από το Βέλγιο και να διεισδύσουν στην καρδιά της χώρας μέσα σε τρεις μέρες και τρεις νύχτες. Το Pervitin επέτρεψε στον στρατό να μείνει άγρυπνος για αυτό το χρονικό διάστημα – βιολογική επίδοση που ήταν εντελώς απροσδόκητη για τον γαλλικό και τον βρετανικό στρατό, ο οποίος δεν ανέμενε έναν εχθρό ασταμάτητο από τις ανάγκες της πείνας, της κούρασης, του ύπνου. Δεν το ξέρουμε, είναι μια υπόθεση, αλλά μπορεί να πει κανείς ότι χωρίς το Pervitin, το Blitzkrieg, o «κεραυνοβόλος πόλεμος» δεν θα ήταν πιθανός».
Είπατε ότι οι Γερμανοί ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν ναρκωτικά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Σύμμαχοι ακολούθησαν;
«Η πρώτη ιστορία για ένα «χάπι θάρρους» που έπαιρναν οι γερμανοί πιλότοι γράφτηκε στην ιταλική εφημερίδα «Corriere della Sera» τον Σεπτέμβριο του 1940. Η πληροφορία έφτασε στη RAF, τη βρετανική πολεμική αεροπορία, η οποία προχώρησε σε πειράματα συγκρίνοντας μεθαμφεταμίνες και αμφεταμίνες. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι μεθαμφεταμίνες προξενούν πολύ γρήγορα εθισμό και πρότειναν τη χρήση μπενζεντρίνης από το 1941-1942. Τα στρατεύματα του Μοντγκόμερι που μάχονταν τον Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική έπαιρναν αμφεταμίνες. Και οι Αμερικανοί που ήρθαν στην Ευρώπη μέσω Βρετανίας για την απόβαση στη Νορμανδία γνώρισαν εκεί την τεχνική. Αλλά ομολογώ ότι εδώ μπαίνουμε σε μια επικράτεια στην οποία δεν είμαι ειδικός, δεν την έχω μελετήσει. Ωστόσο, σας είπα πριν ότι το Pervitin ήταν «εθνικοσοσιαλισμός σε μορφή χαπιού». Στην πραγματικότητα, για να είμαστε ακριβείς, είναι «απόδοση σε μορφή χαπιού» ή «εθισμός σε μορφή χαπιού». Και ενίοτε τέτοια χάπια μπορεί να τεθούν και στην υπηρεσία πιο ευγενών σκοπών. Σκέφτομαι τον Χάινριχ Μπελ, τον γερμανό νομπελίστα που εθίστηκε στη μεθαμφεταμίνη κατά τη θητεία του στον γερμανικό στρατό στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά στη δεκαετία του ’50 έκανε χρήση Pervitin για να γράφει. Οχι ότι τα ναρκωτικά είναι καλά για την υγεία. Από την άλλη πλευρά, ακόμη και ο καφές που πίνουμε κάθε μέρα μάλλον δεν είναι καλός για την υγεία…».
Το να χορηγούνται ελεύθερα μεθαμφεταμίνες στον πληθυσμό και να πωλούνται ως γλυκά μοιάζει αδιανόητο με τις σημερινές γνώσεις. Από την άλλη πλευρά, πόσο ασφαλής είναι η σύγχρονη κοινωνία από παρόμοιες χρήσεις και καταχρήσεις φαρμακολογικών σκευασμάτων;
«Καθόλου ασφαλής. Δείτε τη λεγόμενη «κρίση των οπιοειδών» στις Ηνωμένες Πολιτείες που προκλήθηκε σταδιακά από την εκτεταμένη συνταγογράφηση φαρμάκων όπως το Oxycodone, αλκαλοειδές και οπιοειδές που δεν είναι διαφορετικό από το Eukodal, το οποίο χρησιμοποιούσε ο Χίτλερ. Εκατομμύρια άνθρωποι, σύμφωνα με τις στατιστικές, είναι σήμερα εθισμένοι σε αυτό στις ΗΠΑ. Αλλά και οι αμφεταμίνες και το φάρμακο Ritalin είναι διαδεδομένες σε φοιτητές που θέλουν να έχουν καλύτερη απόδοση στις εξετάσεις».
Νομίζω ότι το πρόσωπο που αναδεικνύεται τελικά στο βιβλίο είναι ο Τέοντορ Μορέλ, προσωπικός γιατρός του Χίτλερ, που εκμεταλλεύεται την πρόσβασή του για να παρέχει με το αζημίωτο βιταμίνες ή ναρκωτικά σε όλη την ηγεσία των ναζί. Τελικά ο Χίτλερ ήταν χρήμα για παρόμοιους χαρακτήρες;
«Το χρήμα παίζει καίριο ρόλο στον φασισμό. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι γύρω από τον Χίτλερ κυκλοφορούσε πολύ χρήμα. Και ο ίδιος ο Χίτλερ είχε το χρήμα στον νου του, είχε γίνει πάμπλουτος από τις πωλήσεις του «Mein Kampf». Η σύζυγός του Μορέλ παραπονιόταν αρχικά γιατί αποζημιωνόταν μόνο με μισθό, ενώ γύρω του διάφοροι άλλοι έκαναν συμφωνίες και έχτιζαν επιχειρήσεις ολόκληρες. Ο πακτωλός ήταν φυσικά στη βιομηχανία όπλων, η ιδέα του Μορέλ, όμως, να μπει δηλαδή στη φαρμακευτική βιομηχανία, ήταν μεγαλοφυής! Ο προσωπικός γιατρός του Χίτλερ μπορούσε πράγματι να γίνει, και έγινε, μια ολόκληρη φαρμακευτική αυτοκρατορία από μόνος του».
Θεωρείτε ότι η δική σας συμβολή στην ιστορία του Γ’ Ράιχ δείχνει ότι ακόμη και σε ένα πεδίο έρευνας που θεωρείται κορεσμένο μπορεί να υπάρξει νέο υλικό, νέα ματιά, νέα ιστορική προσέγγιση;
«Ναι. Γιατί η Ιστορία αλλάζει, η οπτική μας για το παρελθόν αλλάζει, όπως ακριβώς αλλάζουν και οι αντιλήψεις μας. Ελπίζω η Ιστορία να συνεχίσει να διαφοροποιείται όλο και περισσότερο, έγραψα το βιβλίο μου ακριβώς ως δείγμα ποικιλομορφίας της Ιστορίας, με την ελπίδα να μη βλέπουμε την Ιστορία με παρωπίδες. Και επίσης η Ιστορία είναι πολύ πολύτιμη για να την αφήσουμε μόνο στους ιστορικούς. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, πολλοί συγγραφείς σήμερα γράφουν αναστοχαζόμενοι την ιστορική εμπειρία, όπως ο Ερίκ Βιιγιάρ, ο οποίος κέρδισε το μεγάλο βραβείο Γκονκούρ πέρυσι για ένα μυθιστόρημα που έχει να κάνει με τη στάση των μεγάλων επιχειρηματιών έναντι του Χίτλερ [σ.σ. «Ημερήσια διαταγή», εκδ. Πόλις]. Νομίζω ότι στις μέρες μας η προσέγγιση της ιστορικής αλήθειας με τις τεχνικές της λογοτεχνίας είναι ολόκληρο κίνημα».
Ο συγγραφέας θα επισκεφθεί την Αθήνα στις 22 Οκτωβρίου και θα συζητήσει στο Public Café Συντάγματος (Καραγεώργη Σερβίας 1) στις 9 μ.μ. με τους Λατέρνατιβ Σταύρο Διοσκουρίδη και Παναγιώτη Μένεγο.
