Το μολύβι και η αισθητική

Γνώρισα τον Βασίλη Κρεμμυδά την περίοδο 1989-1990. Το όνομά του μου ήταν γνωστό ως υπεύθυνου μιας σειράς βιβλίων στη Σχολή Μωραΐτη. Είχε διευθύνει επίσης παλαιότερα μια άλλη σειρά στις εκδόσεις Γνώση, όπου επιμελητής ήταν ο Μάνος Ελευθερίου, ο οποίος τον εκτιμούσε ως ιστορικό και εκείνος ήταν που μνημόνευσε αρχικά το όνομά του σε μια συζήτησή μας. Ως συνεργάτης των εκδόσεων Gutenberg ο Βασίλης Κρεμμυδάς ξεκίνησε το 1997 με τη σειρά «Ιστορία – Μάθηση». Το 2001, από κοινού με τον Θάνο Βερέμη, επιμελήθηκαν τη σειρά «Εγχειρίδια Ιστορίας». Η δική μας φιλία έγινε ιδιαίτερα στενή από την περίοδο 2007-2008. Συνάντησα έναν άνθρωπο πολύ σοβαρό, πολύ ευγενικό, πολύ συνεπή, βαθύ γνώστη της Ιστορίας και μάστορα του λόγου. Φανατικό ζηλωτή της τυπογραφίας με τρομερή ευαισθησία απέναντι στην τυπογραφική τέχνη. Μαζί εργαστήκαμε για τα βιβλία του Η Μεγάλη Ιδέα, Επιφυλλίδες, Εταιρεία τοκογλυφίας, Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, Πέρασαν εβδομήντα χρόνια. Ενδιάμεσα εξέδωσε και τέσσερα βιβλία με τα παραμύθια που διάβαζε στα εγγόνια του, που βρήκαν μεγάλη ανταπόκριση στο αναγνωστικό κοινό.

Τα χειρόγραφα του Βασίλη Κρεμμυδά ήταν πάντοτε γραμμένα με μολύβι. Παρ’ όλα αυτά, όποτε τον ρωτούσα αν ήθελε να αλλάξει κάτι, μου απαντούσε: «Οχι, δεν αλλάζω τίποτα». Θυμάμαι ένα σχετικό επεισόδιο, όταν θα εκδίδονταν οι Επιφυλλίδες, συλλογή κειμένων που έγραφε από το 1984 στο «Βήμα» για τρία χρόνια και κατόπιν, για τα επόμενα είκοσι τρία, στα «Νέα». Ρώτησα και πάλι αν επιθυμούσε κάποια αλλαγή σε αυτά τα άρθρα, τα παλιότερα από τα οποία χρονολογούνταν πριν από σχεδόν 30 χρόνια. Μου είπε «Οχι». Επειτα από δύο μέρες επανήλθε λέγοντάς μου: «Θα συμπληρώσεις μια παράγραφο στον πρόλογο και σε ευχαριστώ που με ρώτησες». Σε αυτήν έγραφε τα εξής χαρακτηριστικά για τον τρόπο με τον οποίο έβλεπε τα πράγματα: «Επιλογή μου ήταν επίσης να μην αλλάξω τίποτα στο κείμενο όπως δημοσιεύθηκε. Τα κείμενα έχουν κι αυτά την ιστορία τους και εκφράζουν τις κοινωνικές προϋποθέσεις του βίου. Τέλος, προσπάθησα και, εν πολλοίς τουλάχιστον, επέτυχα, να αφήσω τα όποια εσώψυχά μου μακριά από τα γραπτά μου. Οταν τα εσώψυχα χτυπούν καμπάνες, αφήνουμε το μολύβι κάτω. Είναι άλλο ο συναισθηματισμός».