Σύμφωνα με την παράδοση, η λειτουργία του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (DAI) στην Αθήνα εγκαινιάζεται στις 9 Δεκεμβρίου του 1874, ημέρα των γενεθλίων του Γιόχαν Γιόαχιμ Βίνκελμαν (1717-1768). Είναι μια παράδοση που μοιράζονται τα αρχαιογνωστικά ιδρύματα στον γερμανόφωνο κόσμο και παράλληλα μια αφορμή για να τιμήσουν με εορτασμούς και διαλέξεις τη μνήμη του γερμανού αρχαιολόγου και ιστορικού τέχνης που θεωρείται πατέρας της Κλασικής Αρχαιολογίας.

Η εφετινή «Γιορτή Βίνκελμαν» βρήκε το DAI Αθηνών στο σταυροδρόμι πολλαπλών επετείων. Η πρώτη και σπουδαιότερη είναι η συμπλήρωση 150 χρόνων δραστηριότητας στην Ελλάδα, που έθεσε σε κίνηση τα τελευταία τέσσερα χρόνια μια μεθοδική προσπάθεια καταγραφής, τεκμηρίωσης και παρουσίασης της ιστορίας του.

Εντατικοποιήθηκε το πρόγραμμα ψηφιοποιήσεων του αρχειακού υλικού του, ταυτίστηκαν και συντηρήθηκαν αταύτιστα τεκμήρια, συλλέχθηκαν προφορικές μαρτυρίες από εργαζομένους και συνεργάτες, εξιστορήθηκε η ζωή και η δράση ιστορικών φυσιογνωμιών του ινστιτούτου (dainst.blog/people-at-the-dai-athens) και ετοιμάστηκε μια μεγάλη επετειακή έκθεση με τίτλο «Vor Ort/Επί τόπου» που λειτουργεί στην ιστορική έδρα του DAI ως τον ερχόμενο Απρίλιο.

«Ανάλυση του υλικού με αφετηρία το παρόν»

Η εστίαση και η μακρόχρονη δραστηριότητα στην Ολυμπία, στην Τίρυνθα, στον Κεραμεικό, στο Ηραίο της Σάμου και στο Καλαπόδι – εκ των οποίων η Ολυμπία, η Τίρυνθα και το Ηραίο της Σάμου αποτελούν Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO – αποδεικνύεται γόνιμη και μέσα από το πρίσμα των σύγχρονων ερευνητικών τάσεων.

«Με την επικέντρωση σε σημαντικούς ανασκαφικούς χώρους με ερευνητικές δυνατότητες σε βάθος χρόνου, είναι δυνατή η συστηματική επιδίωξη κεντρικών επιστημονικών ερωτημάτων. Αυτά τροποποιούνται και αναπτύσσονται συνεχώς με βάση νέες ερευνητικές μεθόδους και μεταβαλλόμενες αρχαιολογικές προσεγγίσεις. Ταυτόχρονα, το υλικό που έχει προκύψει από προηγούμενες έρευνες πεδίου αναλύεται με αφετηρία ζητήματα του παρόντος» εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» η διευθύντρια του DAI Αθηνών Κάτια Σπορν.

«Παράλληλα, το DAI δεσμεύεται να μεριμνά για τα πολιτιστικά αγαθά, τόσο μέσω της συντήρησης και παρουσίασης των μνημείων στο πεδίο όσο και με τη δημιουργία μουσείων και κέντρων πληροφόρησης, καθώς και με τη μακροπρόθεσμη διατήρηση και δημόσια διάθεση των ερευνητικών δεδομένων στην ελεύθερα προσβάσιμη πλατφόρμα iDAI.world. Σήμερα, σε πολλές θέσεις το επίκεντρο έχει μετατοπιστεί από τις μελέτες μεμονωμένων μνημείων προς τη διεπιστημονική έρευνα σε πολιτιστικά-ιστορικά ζητήματα.

Eδώ και μερικά χρόνια οι έρευνες έχουν επεκταθεί από μεμονωμένες κεντρικές τοποθεσίες ή ιερά σε πιο σύνθετα αρχαιολογικά ζητήματα οικιστικής και τοπίων. Η κλιματική αλλαγή και άλλοι παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν τον μετασχηματισμό ολόκληρων τοπίων. Με διεπιστημονική και συνεργατική προσέγγιση διερευνώνται οι διαδικασίες κλιματικής αλλαγής στην αρχαιότητα, για παράδειγμα με την ανάλυση σπηλαιοθεμάτων, εδαφικών ιζημάτων και σεισμικών ερευνών.

Ενδεικτικά, το διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα σε ένα τμήμα έκτασης 150 τετραγωνικών χιλιομέτρων στην κοιλάδα του φωκικού Κηφισού στη σημερινή Φθιώτιδα αναλύει την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στον ανθρώπινο βιότοπο κατά την αρχαιότητα, για παράδειγμα ως προς τη θέση και τη διάταξη των οικισμών. Εκτός από την Αρχαιολογία και την Αρχαία Ιστορία, εδώ εκπροσωπούνται επίσης οι κλάδοι της Αρχαιολογίας Τοπίου, της Αρχαιολογικής Αεροφωτογραφίας, της Ερευνας Ιστορικών Κτιρίων, της Ιστορικής και Φυσικής Γεωγραφίας και της Σπηλαιολογίας. Αρχειακές πηγές και ιστορικές αεροφωτογραφίες συμπληρώνονται με την ανάλυση δορυφορικών εικόνων και τα αποτελέσματα μιας εναέριας σάρωσης LiDAR με επανδρωμένο αεροσκάφος που έλαβε χώρα ειδικά για το έργο – η πρώτη του είδους της σε τόσο μεγάλη κλίμακα στην Ελλάδα», σημειώνει η κυρία Σπορν.

Το νερό ως προϋπόθεση αλλά και ως απειλή

Πλέον, αναπόσπαστο μέρος όλων των έργων του DAI αποτελούν οι μελέτες για διάφορες πτυχές του νερού ως βασικού στοιχείου της ζωής και του πολιτισμού: «Η μόνιμη εγκατάσταση και η σταθερότητα προϋποθέτουν τη διαθεσιμότητα πόσιμου νερού. Ωστόσο, το νερό μπορεί επίσης να αποτελέσει απειλή: ήδη από το τέλος της μυκηναϊκής ανακτορικής περιόδου, λόγου χάριν, ο άνθρωπος επεμβαίνει ρυθμιστικά στις προσχωσιγενείς πεδιάδες στην Τίρυνθα, προκειμένου να δημιουργηθεί γη για κατοίκηση και καλλιέργειες, ένα από τα μεγάλα τεχνικά επιτεύγματα της εποχής εκείνης.

Τα τελευταία δύο χρόνια, το DAI συμμετέχει επίσης στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα TRIQUETRA, το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου μοντέλου-πλαισίου για την αξιολόγηση και την άμβλυνση των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής και άλλων φυσικών επιπτώσεων που απειλούν τα αρχαιολογικά μνημεία και, συνεπώς, εγκυμονούν κινδύνους για την πολιτιστική κληρονομιά. Συγκεκριμένα, η συμμετοχή μας αφορά σε μια πιλοτική μελέτη για την παρακολούθηση των επιπτώσεων του παγετού και του ψύχους στα μνημεία του διαχρονικού ιερού στο Καλαπόδι, στη σκιά του Παρνασσού» καταλήγει η Κάτια Σπορν.

Το μετάλλιο της Ακαδημίας και οι άλλες επέτειοι

Το χρυσό μετάλλιο της Τάξης των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών, το οποίο απονεμήθηκε στο DAI Αθηνών στην ετήσια πανηγυρική συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών την περασμένη εβδομάδα, ήταν μια επιβράβευση του ανασκαφικού, του εκδοτικού, του αναστηλωτικού και του μουσειακού του έργου. Το 2025 που ανατέλλει είναι το ορόσημο δύο άλλων επετείων: της συμπλήρωσης 150 χρόνων ανασκαφών στην Ολυμπία και 100 χρόνων ανασκαφών στη Σάμο.

Τεκμήρια και ευχαριστίες

Τα τεκμήρια που δημοσιεύονται εδώ, αν δεν αναφέρεται διαφορετικά, προέρχονται από τα αρχεία του DAI Αθηνών. Ευχαριστούμε για την ευγενική παραχώρηση προς δημοσίευση τη διοίκηση του DAI και τη διευθύντρια Κάτια Σπορν. Ιδιαίτερες ευχαριστίες για τη γενναιόδωρη συνδρομή τους στην υλοποίηση αυτού του αφιερώματος οφείλονται στον Δημήτρη Γρηγορόπουλο, προϊστάμενο Αρχείου, και την Καταρίνα Μπραντ, συντονίστρια του έργου «150 χρόνια DAI Athen».

Περισσότερα για το DAI Αθηνών και τη δραστηριότητά του μπορείτε να βρείτε στον ιστότοπο www.dainst.org/athen. Εικονική περιήγηση της επετειακής έκθεσης είναι διαθέσιμη στη διεύθυνση www.dainst.org/athen/forschung/ausstellungen/virtual-tour