Στο Βυζάντιο του 11ου αιώνα

ι βυζαντινοί αξιωματούχοι δεν έχουν σταθεί ιδιαίτερα τυχεροί ως προς την αποτύπωση του βίου και της προσωπικότητάς τους από τη σύγχρονη ιστοριογραφία. Ως έναν βαθμό αυτό οφείλεται στη σπανιότητα των πηγών αναφορικά με τα μέλη της αυλικής αριστοκρατίας, ως έναν άλλον στην εστίαση των ιστορικών σε διαφορετικά προβλήματα. Ο Δημήτρης Κράλλης, καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Σάιμον Φρέιζερ του Βανκούβερ, επιχειρεί με το βιβλίο Βίος και πολιτεία ενός βυζαντινού μανδαρίνου μια διαφορετική προσέγγιση στην ελίτ των διανοουμένων του 11ου αιώνα. Μέσω του Μιχαήλ Ατταλειάτη, «κριτή του Ιπποδρόμου και του βήλου», ανώτερου δικαστή της Κωνσταντινούπολης με άλλα λόγια, συμβούλου αυτοκρατόρων, ευκατάστατου μέλους της ύστερης βυζαντινής κοινωνίας, αποπειράται να διερευνήσει την άνοδο των εύπορων αστικών στρωμάτων από τα οποία προερχόταν αλλά και να σκιαγραφήσει τη «Ρωμανία» της εποχής. Για να το επιτύχει αυτό χρησιμοποιεί επιδέξια τα έργα του ίδιου του Ατταλειάτη (κυρίως την Διάταξιν, κανονισμό της μονής που ίδρυσε μετά το 1070, και την Ιστορία, εξιστόρηση των γεγονότων της περιόδου 1035-1079) και σημαντικά σύγχρονά του κείμενα (ιδίως εκείνα του κορυφαίου λογίου, πολιτικού και συγγραφέα Μιχαήλ Ψελλού) προκειμένου με τη διασταύρωσή τους να φωτίσει το πρόσωπο και τα πράγματα. Προκύπτει με αυτόν τον τρόπο η εικόνα ενός άνδρα υψηλής παιδείας που χάρη σε αυτήν ανελίσσεται σε ανώτατα αξιώματα στη διάρκεια μιας άστατης πεντηκονταετίας: ο Ατταλειάτης θα βρεθεί στον στενό περίγυρο του Ρωμανού Δ΄ Διογένη, θα υπηρετήσει όμως και τον αντίπαλό του, Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα, θα εγκωμιάσει τον Νικηφόρο Γ΄ Βοτανειάτη, στρεφόμενος παράλληλα προς τον ανερχόμενο Αλέξιο Α΄ Κομνηνό. Ο «κριτής» αποβαίνει πρότυπο μιας εκλεκτής χορείας διανοουμένων (Μιχαήλ Ψελλός, Ιωάννης Ξιφιλίνος, Ιωάννης Μαυρόπους), των οποίων οι διοικητικές ικανότητες στήριξαν μια πολιτισμικά και οικονομικά ανθηρή αλλά στρατιωτικά δοκιμαζόμενη πλέον αυτοκρατορία, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούσαν καριέρες και πλούτο για τον εαυτό τους – χαρακτηριστική η ίδρυση της μονής του Πανοικτίρμονος, απόδειξη ευσέβειας του Ατταλειάτη και αριστοτεχνική νομική κατασκευή ενός «φορολογικού παραδείσου» που θα προστάτευε μελλοντικά τα εισοδήματα της οικογένειας. Γοητευτική βιογραφία και αντανάκλαση μιας μεταβατικής στιγμής του βυζαντινού κόσμου.