Σόιμπλε : Η Ευρωζώνη σε αναβρασμό- Προδημοσίευση της αυτοβιογραφίας του

Ως υπουργός Οικονομικών της Γερμανία ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (1942-2023) υπήρξε κομβικό πρόσωπο στη διαχείριση της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης. Στο ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο του «Η ζωή μου στην πολιτική» περιγράφει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των πρώτων ημερών μετά την έγκριση του πακέτου στήριξης προς την Ελλάδα.

8/9 Μαΐου 2010,
Μόσχα – Γκέγκενμπαχ – Βρυξέλλες

Αυτό το Σαββατοκύριακο έπρεπε κανονικά να είναι αποκλειστικά αφιερωµένο στην ανάµνηση του τέλους του πολέµου πριν από 65 χρόνια. Ο Ρώσος πρόεδρος είχε απευθύνει πρόσκληση για τις εορταστικές εκδηλώσεις στη Μόσχα, και µεταξύ των πολυάριθµων διεθνών προσκεκληµένων βρισκόταν επίσης η οµοσπονδιακή καγκελάριος. Ηταν, προς το παρόν, η τελευταία φορά που παρευρισκόταν Γερµανός αρχηγός κυβέρνησης στη στρατιωτική παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία, η οποία χρησιµεύει περισσότερο στην επίδειξη της στρατιωτικής ισχύος της Ρωσίας παρά στον εορτασµό της µνήµης.

Τις συνοµιλίες των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων στο περιθώριο των εορτασµών απασχολούσε, ωστόσο, ένα εντελώς διαφορετικό θέµα: Οι διεθνείς χρηµατοπιστωτικές αγορές βρίσκονταν σε αναβρασµό. Η παγκόσµια οικονοµία συνερχόταν ακόµη µε αργούς ρυθµούς από τις επιπτώσεις της ολέθριας χρηµατοπιστωτικής κατάρρευσης του 2008, κατά την οποία η πτώχευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers είχε ως αποτέλεσµα να σκάσει µια γιγαντιαία φούσκα στην αγορά ακινήτων των ΗΠΑ.

Στο επίκεντρο της οξύτατης κρίσης βρέθηκε τώρα ένα µέλος του ενιαίου ευρωπαϊκού νοµίσµατος, η Ελλάδα – και, µαζί µ’ αυτήν, το ευρώ. Την Παρασκευή µόλις, το Γερµανικό Οµοσπονδιακό Κοινοβούλιο είχε εγκρίνει µε µια πρωτόγνωρη διαδικασία κατεπείγοντος ένα χρηµατοδοτικό πρόγραµµα στήριξης, µε το οποίο τα κράτη-µέλη της Ευρωζώνης προφύλασσαν την Ελλάδα από τη χρεοκοπία. Το µέγεθος των διµερώς συµφωνηθέντων δανείων στήριξης ύψους 110 δισεκατοµµυρίων ευρώ, στα οποία το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (∆ΝΤ) συνεισέφερε τριάντα δισεκατοµµύρια, έµοιαζε τεράστιο, κι ας µην ακούγεται σήµερα πλέον τόσο εντυπωσιακό, δεδοµένων των ποσών τα οποία διατέθηκαν αργότερα κατά τη διάρκεια της κρίσης της Ευρωζώνης, καθώς και στις µετέπειτα προσπάθειες περιορισµού των οικονοµικών επιπτώσεων της πανδηµίας του κορονοϊού.

Το γερµανικό µερίδιο ύψους τουλάχιστον 22 δισεκατοµµυρίων ευρώ καταβλήθηκε µέσω του Πιστωτικού Ιδρύµατος για την Ανοικοδόµηση (KfW). Η καγκελάριος κι εγώ, ως οµοσπονδιακός υπουργός Οικονοµικών, χρειάστηκε να επιστρατεύσουµε όλη µας την πειθώ, ώστε να υπερβούµε την επιφυλακτικότητα της κοινοβουλευτικής µας οµάδας και, έτι περισσότερο, του φιλελεύθερου εταίρου µας στον κυβερνητικό συνασπισµό, προκειµένου να εξασφαλίσουµε την απαραίτητη έγκριση του κοινοβουλίου.

Λίγες µόλις µέρες προτού αναλάβω καθήκοντα κατά τα τέλη Οκτωβρίου 2009, ο επίσης νέος στο αξίωµά του Ελληνας υπουργός Οικονοµικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου είχε αναγκαστεί να παραδεχτεί πως η προηγούµενη κυβέρνηση της Ελλάδας είχε αποσπάσει δολίως την ένταξή της στην Ευρωζώνη µε παραποιηµένα δηµοσιονοµικά στοιχεία. Η τροµακτική αλήθεια, ένα δηµοσιονοµικό έλλειµµα της τάξης του δεκαπέντε τοις εκατό και ένα έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στα ίδια επίπεδα, εξόργισε τους συναδέλφους υπουργούς Οικονοµικών του Eurogroup (Ευρωοµάδα).

Αποκάλυψε ότι η χώρα ζούσε πάνω από τις δυνατότητές της, καθώς και ότι υπήρχε σηµαντικότατη ανάγκη εξυγίανσης. Οι χρηµατοπιστωτικές αγορές αντέδρασαν αµέσως κι άρχισαν να σταθµίζουν πιθανούς κινδύνους µιας κρατικής πτώχευσης. Ηδη από την άνοιξη του 2010, η Ελλάδα αδυνατούσε πλέον να βρει χρηµατοδότηση από τις διεθνείς αγορές. Βρισκόταν αντιµέτωπη µε την απειλή κρατικής χρεοκοπίας.

Οι επιπτώσεις για τη σταθερότητα του ενιαίου νοµίσµατος και την πορεία της παγκόσµιας οικονοµίας ήταν αδύνατον να προβλεφθούν

Οι επιπτώσεις για τη σταθερότητα του ενιαίου νοµίσµατος και την πορεία της παγκόσµιας οικονοµίας ήταν αδύνατον να προβλεφθούν. Υπό αυτό το πρίσµα, τα βλέµµατα στην Ευρωζώνη ήταν στραµµένα προπαντός στην Ιρλανδία και την Πορτογαλία, δευτερευόντως επίσης στην Ισπανία και την Κύπρο, και σταδιακά προκαλούσε ανησυχία και η υπερχρεωµένη Ιταλία.

Καθώς οι αµφιβολίες για την πιστοληπτική ικανότητα µιας χώρας στο ενιαίο νόµισµα δεν ήταν εφικτό να αρθούν µέσω αλλαγών στη συναλλαγµατική ισοτιµία, είχαν αναγκαστικά ως αποτέλεσµα, ειδικά στην περίπτωση των µεγαλύτερων κρατών-µελών της νοµισµατικής ένωσης, να επικρατήσει αναστάτωση στις χρηµατοπιστωτικές αγορές. Η Γερµανία φαινόταν ασφαλής, άλλες χώρες έµοιαζαν να βρίσκονται σε πιο κρίσιµη κατάσταση, κι αυτό αποτυπώθηκε στις διαφορές των τιµών των επιτοκίων, τα λεγόµενα σπρεντ, τα οποία πρέπει να καταβάλλονται εν είδει ασφαλίστρου κινδύνου επί των κρατικών οµολόγων, εξαιτίας της στενής συνάφειας µεταξύ τραπεζών και κρατικού προϋπολογισµού. Προέκυψαν έτσι κίνδυνοι µετάδοσης. Εν ολίγοις: Οσο µεγαλύτερη ήταν η κρίση, ας πούµε, στην Ελλάδα, τόσο περισσότερο µεγάλωνε η πίεση να πρέπει µέχρι και η Γαλλία να καταβάλει υψηλότερα επιτόκια από τη Γερµανία – µε αντίστοιχες οικονοµικές συνέπειες.

Γι’ αυτό και υπήρχε επιτακτική ανάγκη για ανάληψη δράσης µε γνώµονα να διασφαλιστεί η σταθερότητα στην Ευρωζώνη. Στη γερµανική κοινή γνώµη και εν µέρει στον κυβερνητικό συνασπισµό ήταν µεγάλες οι αντιδράσεις, διότι υπό αυτές τις συνθήκες πρόβαλλε απειλητικό το ενδεχόµενο της λεγόµενης «ένωσης µεταβίβασης πόρων», το οποίο πολλοί φοβούνταν ανέκαθεν: Επρόκειτο για την εξισορρόπηση διαφορετικών επιδόσεων µεταξύ των µεµονωµένων κρατών-µελών του ευρώ. Η καγκελάριος επίσης αντέδρασε διστακτικά στην αρχή, ειδικά ενόψει της διεξαγωγής των κρατιδιακών εκλογών της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας στις αρχές Μαΐου, καθώς συνιστούσαν µια πρώτη δοκιµασία της νέας κυβέρνησης, η οποία µε δυσκολία έβρισκε τον βηµατισµό της.

Οταν στη συνέχεια η οµοσπονδιακή κυβέρνηση άλλαξε γνώµη υπό την πίεση των αγορών και των διεθνών εταίρων και τελικά ακολούθησε τη γραµµή της καταβολής ενισχύσεων, έπρεπε να εξασφαλίσω εντός λίγων ηµερών την έγκριση της Μπούντεσταγκ για την απαραίτητη εγγύηση των –από άποψης µεγέθους και βαρύτητας– άνευ προηγουµένου δανείων του KfW.

Το πρώτο Σαββατοκύριακο του Μαΐου το περνούσα στο σπίτι, κρεβατωµένος µε υψηλό πυρετό, όταν µου τηλεφώνησε από τη Μόσχα η καγκελάριος. Την Κυριακή επρόκειτο να µεταβώ στις Βρυξέλλες, όπου συνερχόταν το Eurogroup, δηλαδή οι υπουργοί Οικονοµικών των κρατών-µελών του ενιαίου νοµίσµατος, προκειµένου να ψηφίσουν το πρόγραµµα στήριξης ύψους 110 δισεκατοµµυρίων ευρώ για την Ελλάδα.

Η Μπούντεσταγκ είχε µόλις δώσει το πράσινο φως. Η καγκελάριος µου εξηγούσε τώρα ότι οι διεθνείς οµόλογοί της είχαν ανησυχήσει µήπως η ελληνική κρίση επεκταθεί σε όλη την Ευρωζώνη. Ολες οι πλευρές, ακόµα και οι Κινέζοι, επέµεναν προσπαθώντας να την πείσουν πως οι µόλις εξασφαλισµένες χρηµατοδοτικές ενισχύσεις δεν αρκούσαν ούτε κατά διάνοια. Το θέµα δεν ήταν πλέον αποκλειστικά η Ελλάδα· υπήρχαν αµφιβολίες για τη σταθερότητα του ευρώ συνολικά, η οποία απειλούσε να γίνει πρόβληµα των διεθνών χρηµατοπιστωτικών αγορών και της παγκόσµιας οικονοµίας.

Εβδοµάδες τώρα εργαζόµασταν µε στόχο την εξασφάλιση χρηµατοδοτικής ικανότητας στην Ευρωζώνη, µε την οποία σε περίπτωση επαπειλούµενης κρατικής πτώχευσης θα ήµασταν σε θέση να σταθεροποιήσουµε τις πληγείσες χώρες µε εγγυήσεις ή και οικονοµικές ενισχύσεις. Μέληµά µας ήταν να προνοήσουµε, δηλαδή να διαθέσουµε πόρους, έτσι ώστε να αποκλείσουµε εκ των προτέρων κάθε επιθετική απόπειρα κερδοσκοπίας σε βάρος µεµονωµένων κρατών-µελών, χάρη στο µέγεθος αυτού του µηχανισµού χρηµατοδότησης.

Το προβλεπόµενο εργαλείο αντιστοιχούσε σε ευρωπαϊκό επίπεδο µε εκείνο το οποίο είχαµε δηµιουργήσει στη Γερµανία κατά τη διάρκεια της τραπεζικής κρίσης του 2008 µε το Ταµείο σταθεροποίησης της χρηµατοπιστωτικής αγοράς SoFFin, για να στηρίξουµε αφερέγγυους χρηµατοπιστωτικούς οίκους. Η διεθνής πίεση µας ανάγκαζε τώρα να σκεφτούµε σε εντελώς καινούριες διαστάσεις. Μετά τον άθλο για το πακέτο στήριξης της Ελλάδας την προηγούµενη µέρα στο κοινοβούλιο, είχα αποκτήσει µια ιδέα για την αντίσταση στην οποία θα προσκρούαµε στις κοινοβουλευτικές οµάδες, και όχι µόνο στο FDP.

Wolfgang Schauble Η ζωή μου στην πολιτική. Μετάφραση Μαριάννα Χάλαρη. Εισαγωγή και σχολιασμός του ρόλου του Βόφγκανγκ Σόιμπλε στην ελληνική κρίση Α.-Α. Κύρτσης. Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2024, σελ. 720, τιμή 27,70 ευρώ. Το βιβλίο κυκλοφορεί στις 4/12.