Περιπέτειες στις φυλακές

Από τον Βοήθιο και τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο, αλλά και από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, όπως τη συνέλαβε o διαπρεπής εξόριστος της Φλωρεντίας, ή από τον Δον Κιχώτη του Θερβάντες, ο οποίος κρατήθηκε ως αιχμάλωτος πειρατών στο Αλγέρι, μέχρι τον Ντοστογέφσκι, τον Μαρκήσιο ντε Σαντ, τον Οσκαρ Ουάιλντ και τον Σολζενίτσιν, η λογοτεχνία της εξορίας και της φυλακής έχει πολλούς τόμους να ξεδιπλώσει και άπειρες σελίδες να ξεφυλλίσει. Πρόκειται, όμως, πάντοτε για μια λογοτεχνία γραμμένη από τη σκοπιά της εμπειρίας του έγκλειστου συγγραφέα, όπου κατισχύει, με λιγότερο ή με περισσότερο φανερό τρόπο, το αυτοβιογραφικό στοιχείο, όταν το τελευταίο δεν αποτελεί απλώς την πραγματολογική πηγή ακόμα και μιας άσχετης με τον εγκλεισμό αφήγησης. Για να περάσω με ένα δυσθεώρητο άλμα από την κλασική και τη νεότερη ευρωπαϊκή παραγωγή σε ένα σύγχρονο ελληνικό μυθιστόρημα, τη Μονομαχία στην Ιερά Οδό του Ανδρέα Αποστολίδη (εκδόσεις Αγρα, 2019), η φυλακή μπορεί να ακολουθήσει και άλλους, εντελώς διαφορετικούς δρόμους στη λογοτεχνία: απομακρύνοντας την κατά βάσιν πολιτική αφορμή της, είναι πιθανό να μη συνιστά πλέον μέρος του προσωπικού βιώματος, αλλά αναπεπταμένο μυθοπλαστικό υλικό, με τον συγγραφέα να τοποθετεί την αστυνομική του δράση στο εσωτερικό ενός πυκνού και εξαιρετικά εκτεταμένου κοινωνικού πλέγματος, που περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα: συνδικάτα του εγκλήματος, διεφθαρμένα μέσα ενημέρωσης, φόνους με πολλαπλές μεθόδους, εμπόριο ναρκωτικών και, πάνω απ’ όλα, διασυνδέσεις ποινικών και αστυνομικών στις φυλακές του Κορυδαλλού. Το πρώτο μυθιστόρημα (και πρώτο πεζογραφικό βιβλίο) της Μαρίλης Μαργωμένου, υπό τον τίτλο Το θηρίο βγήκε βόλτα, δεν ανήκει στην αστυνομική λογοτεχνία, αλλά οι ήρωές του εκπροσωπούν ένα ανάλογο σύμπαν.

Με επίκεντρο το πρόσωπο του δικαστικού συντάκτη Βύρωνα Σερέτη, που μπαίνει στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Βόθωνα έχοντας φορτωμένο στην πλάτη του έναν φόνο τον οποίο, όπως θα αποδειχθεί εν συνεχεία, δεν έχει όντως διαπράξει, η Μαργωμένου ξανοίγεται στον κόσμο του κοινού ποινικού εγκλήματος, αναδεικνύοντας ως πρωταγωνιστές μια σειρά από απατεώνες, γκάνγκστερ, κατά συρροήν δολοφόνους και ψυχικά διαταραγμένους, που ξέρουν πώς να ανθίσουν, μαζί με μια χούφτα αφεντικά, πίσω από τα κάγκελα. Από σχεδόν αθώος και πανικόβλητος κρατούμενος, ο Σερέτης θα αναδειχθεί στο τέλος σε άξιο διάδοχο του προηγούμενου «βασιλιά» του Βόθωνα, που δεν είναι άλλος από τον αρχιμαφιόζο Φώντα Αριστέα ή «Χόφα». Παρακολουθώντας την ιστορία του Σερέτη, σε συνδυασμό με τον βίο και την πολιτεία του «Χόφα», όπως καταγράφεται σε μια διήγηση την οποία το παλαιό αφεντικό γράφει σε συνεργασία με τον δημοσιογράφο (ένα βιβλίο μέσα σε ένα άλλο βιβλίο), έχουμε την ευκαιρία να έλθουμε σε άμεση επαφή με το σινάφι των εγκλείστων, όπως σχηματίζεται από γενιά σε γενιά και επί πολλές δεκαετίες στον Βόθωνα. Κι εδώ θα εντοπίσουμε πλήθος διάσπαρτα δεδομένα καθώς οδεύουμε προς μιαν ενιαία και στέρεη σύνθεση, που ξέρει πώς να ανοίγει στην αρχή διάπλατα τα χαρτιά της για να τα μαζέψει εν συνεχεία σε μια σοφά υπολογισμένη οικονομία – από την ταξική διαστρωμάτωση και την ατομική ψυχολογία των κρατουμένων μέχρι την ποικίλη καθημερινότητα των φυλακών: προνόμια, εξουσίες, στυγνές (βεβαίως) δολοφονίες, κάθε είδους συναλλαγές, κυρίως με την ηγεσία του σωφρονιστικού καταστήματος, και διαφθορά τόσο των ανθρωποφυλάκων όσο και των φυλακισμένων.