Χολέρα και πανούκλα
Μετάφραση Αννυ Σπυράκου
Εκδόσεις Τόπος, 2017
σελ. 256, τιμή 12,90 ευρώ
Το πρώτο πράγμα που ρωτήσαμε τον κοσμογυρισμένο Πατρίκ Ντεβίλ όταν τον συναντήσαμε στο Γαλλικό Ινστιτούτο, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα, ήταν αν έχει κάνει ποτέ τον λογαριασμό, αν έχει μετρήσει πόσους διαφορετικούς τόπους έχουν αντικρίσει τα μάτια του. Για μια μακρόσυρτη στιγμή ο 61χρονος γάλλος συγγραφέας (και πολιτιστικός ακόλουθος) φάνηκε απορημένος. «Για να είμαι απολύτως ειλικρινής, δεν έχω πρόχειρο τον αριθμό, νομίζω όμως ότι λίγο-πολύ έχω πάει παντού» απάντησε μειδιώντας. Μέση Ανατολή, Αφρική, Νοτιανατολική Ασία, Λατινική Αμερική. Η βάση του, ωστόσο, παραμένει το Σεν Ναζέρ όπου εξακολουθεί να διευθύνει το Σπίτι των Ξένων Συγγραφέων και Μεταφραστών.
«Εδώ και αρκετά χρόνια ακολουθώ ένα πολύ συγκεκριμένο και αυστηρό πλάνο. Εχω χωρίσει τον πλανήτη σε δώδεκα γεωγραφικές ζώνες και το σχέδιό μου είναι να γράψω ισάριθμα βιβλία καλύπτοντας ενάμιση αιώνα ιστορίας. Σε αυτές τις ζώνες πηγαίνω τακτικά, διαμένω σε αυτές κατά διαστήματα που ποικίλλουν μεταξύ τους, αλλά δεν εγκαθίσταμαι ούτε ζω κάπου μονίμως. Σε τέτοιον βαθμό μάλιστα που προκαλώ τη σύγχυση στους άλλους. Κανείς δεν ξέρει, όταν με βλέπει, αν έχω μόλις επιστρέψει ή αν ετοιμάζομαι να ξαναφύγω». Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μπερδεύει ο αεικίνητος πεζογράφος τόσο τους μαγαζάτορες σε μια γειτονιά του Μεξικού όσο και τα γκαρσόνια σε ένα μπιστρό του Παρισιού. «Ισως όλα αυτά να εξηγούνται από την έντονη επιθυμία που έχω για πολλές παράλληλες ζωές, ταιριάζουν άλλωστε πολύ στη λογοτεχνία. Πάντως το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν έχω γράψει ποτέ για μέρη όπου δεν έχω βρεθεί ο ίδιος, έστω για λίγο, περαστικός».
Εργο
δύο περιόδων
Το 2017 εξέδωσε το πιο πρόσφατο βιβλίο του, το έκτο και μεσαίο αυτής της οικουμενικής σειράς, «το γαλλικό, με τον τίτλο «Taba-Taba», που είναι και το πλέον αυτοβιογραφικό». Το έργο του Πατρίκ Ντεβίλ χωρίζεται σε δύο ευδιάκριτες περιόδους. Η πρώτη, στις εκδόσεις Minuit, ήταν ακραιφνώς μυθοπλαστική και τερματίστηκε το 2000. Από τότε, αναζητώντας μια φόρμα που θα του επέτρεπε να συνδυάσει ετερόκλητες λογοτεχνικές δυνατότητες, άρχισε να γράφει βιβλία εμπνευσμένα από προσωπικότητες που υπήρξαν και αληθινά γεγονότα της Ιστορίας. «Δεν υπάρχει εκεί μέσα ούτε ένα κόμμα που να μην είναι τεκμηριωμένο. Πιστεύω όμως ότι και η νέα μου περίοδος παραμένει, στην ουσία της, μυθιστορηματική. Πρόκειται απλώς για μυθιστορήματα χωρίς μυθοπλασία».
Η τελευταία φράση περιγράφει ευκρινέστατα και το συναρπαστικό βιβλίο του Χολέρα και πανούκλα (2012), το πρώτο του που μεταφράζεται στα ελληνικά.
Πρωταγωνιστής εδώ είναι ο ελβετός γιατρός και βακτηριολόγος Αλεξάντρ Γερσέν (1863-1943), μια ανήσυχη και λαμπρή διάνοια, ο άνθρωπος που, ευρισκόμενος στο Χονγκ Κονγκ, ανακάλυψε προς τα τέλη του 19ου αιώνα τον βάκιλο της πανώλης και παρασκεύασε εμβόλιο και ορό κατά της νόσου.
«Οταν ακόμα δούλευα το ασιατικό βιβλίο μου «Kampuchéa«, ταξίδεψα στην πάλαι ποτέ γαλλική Ινδοκίνα. Στην αφήγηση αυτή, την οποία δημοσίευσα το 2011, ο Γερσέν παίζει έναν μικρό ρόλο επειδή είχε εργαστεί εκεί επισήμως, για λογαριασμό της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Η περίπτωσή του με διευκόλυνε πολύ, διότι μέσω αυτού βρήκα τον τρόπο να γράψω για την ομάδα του Λουί Παστέρ (1822-1895), για εκείνο το θαυμαστό γκρουπούσκουλο της μικροβιακής επανάστασης, μια ομάδα κοσμικών αποστόλων που διασκορπίστηκε σε όλες τις ηπείρους και άνοιξε ινστιτούτα, διαδίδοντας την επιστήμη και τον ορθολογισμό. Το πλεονέκτημα του Γερσέν είναι ότι η ίδια η ζωή του υπήρξε εξόχως μυθιστορηματική και επιπλέον μακρά. Οταν, λοιπόν, διαπίστωσα ότι τα αρχεία του Γερσέν φυλάσσονταν στο Ινστιτούτο Παστέρ του Παρισιού, ζήτησα την άδεια και απέκτησα πρόσβαση σε αυτά. Αποδείχθηκαν ένα ορυχείο. Κατόπιν ανέπλασα τη ζωή του βασιζόμενος κυρίως στην αλληλογραφία του, την επαγγελματική, τη φιλική και την οικογενειακή, με την αδελφή και τη μητέρα του. Στην τελευταία, όταν ο ίδιος ήταν 26 ετών, είχε στείλει ένα γράμμα για να της ανακοινώσει ότι σκόπευε να σταματήσει την επιστημονική έρευνα και να μπαρκάρει ως ναυτικός. Η φράση είχε ως εξής: «Δεν είναι ζωή να μην αλλάζεις ποτέ τόπο». Η συγκλονιστική λεπτομέρεια είναι πως η φράση εκείνη στα γαλλικά ήταν γραμμένη ποιητικά, σε αλεξανδρινό στίχο, σε έναν υπέροχο δωδεκασύλλαβο».
Το μοντέλο
του Πλουτάρχου
Ο Πατρίκ Ντεβίλ δεν γοητεύτηκε μόνο από τον εκκεντρικό χαρακτήρα του Γερσέν (που απεχθανόταν «τα αίσχη της πολιτικής») και την αναχωρητική του φύση. «Δεν ήταν μόνο η ανάγκη του να φεύγει συνεχώς, ήταν και εκείνη η εγκυκλοπαιδική περιέργεια που τον διέκρινε, εκείνη η μανία για μάθηση που δεν τον εγκατέλειψε μέχρι τα γεράματά του. Μετά τον θάνατό του αποκαλύφθηκε ότι – επιτέλους – αρεσκόταν και στη λογοτεχνία, ότι διατηρούσε μάλιστα ένα μυστικό μεταφραστικό εργαστήρι, ότι στα ογδόντα του ξανάπιασε τη μελέτη των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών».
Πώς όμως τρυπώνει σε τούτο το βιβλίο ο μεγάλος ποιητής Αρθούρος Ρεμπό; «»Βίοι παράλληλοι», Πλούταρχος. Αυτό το μοντέλο ακολουθώ. Το έκανα και στο μεξικάνικο βιβλίο μου «Viva» (2014) που ακολούθησε, με τον Λέοντα Τρότσκι και τον Μάλκολμ Λόουρι. Αυτές οι δύο ζωές, του Γερσέν και του Ρεμπό, πέρα από τις αναμενόμενες διαφορές τους, έχουν και κάτι κοινό. Είναι μοναχικές μεγαλοφυΐες που φεύγουν για να εξασφαλίσουν τον απαραίτητο προσωπικό εσωτερικό τους χρόνο. Γιατί ο χρόνος της επιστήμης και της σκέψης είναι αλλιώτικος από τον χρόνο των ρολογιών και του ημερολογίου. Ο Γερσέν λ.χ. ανακαλύπτει τον βάκιλο αλλά δεν πολυσκοτίζεται. Παρομοίως ο Ρεμπό ήξερε από νωρίς ότι με ένα και μόνο ποίημά του σφράγισε τον αλεξανδρινό στίχο στη γαλλική ποίηση. Το φοβερό όμως είναι ότι ο Ρεμπό ήθελε να γίνει Γερσέν! Ξέρετε τι έκανε ο ποιητής όταν βρισκόταν στην Αβησσυνία; Παρήγγειλε μια τεράστια βιβλιοθήκη μόνο με επιστημονικούς και τεχνικούς τίτλους. Το όνειρο του Ρεμπό ήταν πρακτικό και εμπορικό, ήταν εκείνο που είχε καταφέρει ο Γερσέν, ο οποίος έγινε ο βασιλιάς του καουτσούκ και της κινίνης και αποκόμισε μεγάλα κέρδη. Και είναι λίγο αστείο, διότι ξεχνάμε ότι δεν υπήρξε ποτέ πιο πλούσιος ποιητής στον κόσμο από τον Ρεμπό. Οταν πέθανε είχε στην κατοχή του οκτώ κιλά χρυσάφι. Το τελευταίο γραπτό σημείωμα που άφησε πίσω του ήταν μια λίστα όπου κατέγραφε τα ελεφαντόδοντα, αριθμητικοί υπολογισμοί».
