Ο Μαρξ πριν από τον κομμουνισμό

Είναι ο Καρλ Μαρξ διανοητικά και πολιτικά σύγχρονός μας; Αν δώσει κανείς πίστη στο δόγμα των ανά τον κόσμο κομμουνιστικών κομμάτων και σε πολλούς σύγχρονους μελετητές του, ναι. Σύμφωνα με τη μείζονα βιογραφία του βρετανού καθηγητή Ιστορίας των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο Κουίν Μέρι του Λονδίνου Γκάρεθ Στέντμαν Τζόουνς, όχι. Στο Καρλ Μαρξ. Μεγαλείο και ψευδαισθήσεις θέτει ως στόχο του να τοποθετήσει και πάλι τον Μαρξ «στο περιβάλλον του 19ου αιώνα, στο οποίο αυτός ανήκε, τότε που δεν είχε ακόμη στηθεί το μετά θάνατον εποικοδόμημα απόψεων γύρω από την προσωπικότητα και τα επιτεύγματά του». Αποτέλεσμα της ακάματης εργασίας του Φρίντριχ Ενγκελς αρχικά, και της ηγεσίας του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στη συνέχεια, η πίστη στην «επιστημονική», υποτίθεται, απόδειξη της βέβαιης επικείμενης κατάρρευσης του καπιταλισμού, απέληξε σε μια αυξανόμενη απόσταση της εικόνας από την πραγματικότητα. Ο Μαρξ που αποθεωνόταν «από τη δεκαετία του 1890 και εντεύθεν ήταν ο θεωρητικός της οικουμενικότητας του καπιταλισμού και της αναπόφευκτης πτώσης του παγκοσμίως». Ωστόσο, αυτός ο «βλοσυρός γενειοφόρος πατριάρχης και νομοθέτης, ένας στοχαστής που ευθυγραμμιζόταν με ανελέητη συνέπεια με ένα επιτακτικό όραμα του μέλλοντος», είχε ήδη αποκτήσει σημαντικές διαφορές από τον ίδιο τον Μαρξ: «Στο ποιος ήταν, πώς συμπεριφερόταν, τι πίστευε, τι τον απασχολούσε – και στους τρόπους με τον οποίο τον αναπαριστούσαν οι θιασώτες του στο πλαίσιο του πολιτικού λόγου».

Για να ανατρέψει την παραπάνω εικόνα ο Στέντμαν Τζόουνς, παρακολουθεί στενά τόσο τον πολιτικό όσο και τον προσωπικό βίο του Καρλ Μαρξ. Ο πρώτος κατά κανόνα υπερίσχυε του δεύτερου. Εξόριστος από την ηλικία των 27 από το συντηρητικό βασίλειο της Πρωσίας εξαιτίας των ριζοσπαστικών του απόψεων, έφτασε στις Βρυξέλλες το 1845, όπου «πρώτο του μέλημα δεν ήταν να μεριμνήσει για την τακτοποίηση της οικογένειάς του […] προείχε η πιο συναρπαστική προοπτική να προσηλυτιστεί ένας ποιητής στον σκοπό της επανάστασης». Επαφές, συζητήσεις, προπαγανδιστικά κείμενα, συναντήσεις, ψηφίσματα, διαγγέλματα, πολεμικές διατρέχουν το βιβλίο. Μια χρόνια διαμάχη με τον Ζοζέφ Προυντόν, οι όψιμες συγκρούσεις με τον Μιχαήλ Μπακούνιν στα χρόνια της Διεθνούς και πλήθος άλλων μικρότερων ενδιάμεσα τεκμηριώνουν τη διαχρονική διάθεση του Μαρξ να ασκεί ηγεμονική επιρροή στον χώρο. Χαρακτηριστικότερος ίσως όλων είναι ο χειρισμός στον οποίο προέβη ο Φρίντριχ Ενγκελς για να διασφαλίσει ότι το κείμενο αρχών του «Κομμουνιστικού Συνασπισμού», η συγγραφή του οποίου είχε ανατεθεί αρχικά στον συνεργάτη τους Μόζες Χες, θα γραφόταν από άλλους: «Αυστηρά μεταξύ μας», έγραφε στον Μαρξ στις 25-26 Οκτωβρίου 1847, «έστησα ένα διαβολικό κόλπο εις βάρος του Μόζι. Είχε περάσει μια υπέροχα βελτιωμένη ομολογία πίστης. Την περασμένη Παρασκευή […] την περιέλαβα, ένα-ένα όλα τα σημεία […], τους έπεισα να μου εμπιστευθούν το έργο της σύνταξης ενός νέου κειμένου που θα συζητηθεί την επόμενη Παρασκευή». Το κείμενο αυτό επρόκειτο να γραφεί από τον Μαρξ, θα παραδιδόταν τελικά τον Ιανουάριο του 1848 και θα έφερε τον τίτλο Κομμουνιστικό Μανιφέστο.