Ο Λουίτζι Πιραντέλο και η αβεβαιότητα της ύπαρξης

Μετάφραση Δήμητρα Δότση

Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2018

σελ. 380, τιμή 14,40 ευρώ

ΟΛουίτζι Πιραντέλο (1867-1936) είναι πασίγνωστος για τα θεατρικά του έργα. Το Εξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, ο Ερρίκος Δ’, το Απόψε αυτοσχεδιάζουμε και το Ετσι είναι αν έτσι νομίζετε έχουν ανεβεί πολλές φορές στις θεατρικές σκηνές όλου του κόσμου – και στη χώρα μας. Λιγότερο γνωστό όμως είναι το πεζογραφικό του έργο, εξίσου σπουδαίο κι αυτό, όπου θα βρει τα υπαρξιακά ερωτήματα που με τόση μαεστρία έθεσε στο θέατρό του. Και ένα από τα σημαντικότερα είναι Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ που πρωτοκυκλοφόρησε το 1904 και εκδόθηκε πρόσφατα και στη χώρα μας δίνοντας την ευκαιρία στους αναγνώστες να γνωρίσουν έναν από τους κορυφαίους ευρωπαίους πεζογράφους του 20ού αιώνα.

Πρόκειται για μυθιστόρημα εξωφρενικής ευρηματικότητας – θα έλεγα κι ελαφρώς μακάβριο για τα δεδομένα της εποχής – που το διαπερνά ωστόσο μια πικρή ειρωνεία η οποία μας φέρνει στον νου ταινίες του ιταλικού νεορεαλιστικού κινηματογράφου.

Ο κεντρικός χαρακτήρας Ματία Πασκάλ κατάγεται από πλούσια οικογένεια και ζει στο χωριό Μιράνιο, αλλά όταν πεθαίνει ο πατέρας του η περιουσία της εξανεμίζεται κι αυτός καταλήγει να ασκεί ένα βαρετό επάγγελμα και να βρίσκεται εγκλωβισμένος σε έναν θλιβερό γάμο. Κάποια μέρα όμως καταφέρνει να φύγει για το Μόντε Κάρλο. Εκεί η τύχη τού χαμογελά κι αποκτά μια μικρή περιουσία. Επιστρέφοντας διαβάζει έκπληκτος στην εφημερίδα πως η γυναίκα του και η πεθερά του δήλωσαν πως σε αυτόν ανήκε το πτώμα ενός αγνώστου. Ο Πασκάλ περιχαρής φεύγει και περιπλανάται στην Ευρώπη. Είναι τώρα άλλος άνθρωπος και ο ψεύτικος θάνατος του προσφέρει μια νέα ζωή. Θα καταλήξει στη Ρώμη και θα πάρει άλλο όνομα.

Η ιστορία θα μπορούσε να έχει τελειώσει εδώ, όχι όμως για έναν συγγραφέα της αξίας και του βάθους του Πιραντέλο. Το παρελθόν δεν διαγράφεται μόνο και μόνο επειδή κάποιος καταφέρνει να απαλλαγεί από τα βάσανά του. Ο άνθρωπος είναι μια περίπλοκη και αινιγματική ύπαρξη, όπως αινιγματικό παραμένει και το νόημα της ζωής.

Ο Ματία Πασκάλ θα περιπέσει σε ένα καθεστώς αμφιθυμίας. Οι άλλοι τον θεωρούν νεκρό, όμως κάθε εικονικός θάνατος αλλάζει και το νόημα της ζωής αντικατοπτρίζοντας τον παραλογισμό που υπάρχει στο πεπρωμένο και την αβεβαιότητα που περιέχει κάθε νόημα. Ο δικός του εικονικός θάνατος τον κάνει να προβληματίζεται πάνω στο νόημα της ζωής, πάνω στην αλήθεια και στο ψέμα, στις βεβαιότητες των άλλων και στις δικές του αναπάντητες αμφιβολίες. Και επιπλέον, η νέα του ταυτότητα δεν τον έχει ουσιαστικά απελευθερώσει. Στην ουσία δεν είναι παρά ένα ψέμα.

Αλλά τότε πού βρίσκεται η αλήθεια; Ο Ματία Πασκάλ αποφασίζει να «πεθάνει» άλλη μια φορά και να επιστρέψει στην προηγούμενη ζωή του. Ομως οι πάντες σε εκείνη την προηγούμενη ζωή τον θεωρούν νεκρό. Η επιστροφή επομένως είναι μόνο δική του. Κι αυτό σημαίνει ότι εφεξής θα ζήσει στο περιθώριο, μόνος με τις αναμνήσεις και τα φαντάσματά του. Ολα τούτα τονίζονται από την ειρωνεία που χρησιμοποιεί αξιοθαύμαστα αυτός ο σπουδαίος συγγραφέας ακροβατώντας περίτεχνα πάνω στην αλήθεια και στο ψέμα. Δεν είναι τυχαίο που θεωρείται πρόδρομος της λογοτεχνίας και του θεάτρου του παραλόγου.