«Ο κόσμος του χθες» (εκδ. Printa) του Στέφαν Τσβάιχ (1881-1942) θεωρείται από πολλούς ιστορικούς ένα αριστουργηματικό πορτρέτο του 19ου αιώνα, μια εκτεταμένη και ακριβής τοιχογραφία διανοητικής ευαισθησίας, κοινωνικών χαρακτηριστικών, νοοτροπιών και ιδεολογιών που διαπερνούσαν την προπολεμική Ευρώπη. Το αυτοβιογραφικό κείμενο του μεγάλου αυστριακού συγγραφέα αποτελεί ταξίδι στο παρελθόν όπου κανείς βαδίζει στους δρόμους μιας αγνώριστης ηπείρου συναντώντας πρόσωπα και πολιτείες σαρωμένα από την πολιτική και πολιτισμική ρήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Γραφή νοσταλγίας, αλλά και επίγνωσης του ανεπίστρεπτου, το έργο αυτό του Τσβάιχ διαβάζεται για να ακούσει κανείς μια αυθεντική φωνή του zeitgeist.
Ωστόσο, επιδίωξη του Τσβάιχ, παρά την αντιπαραβολή των χρόνων της σταθερότητας με αυτά της αταξίας και του ναζισμού που τελικά θα οδηγούσαν τον ίδιο στην αυτοεξορία, την απόγνωση και την αυτοκτονία, δεν ήταν η εξιδανίκευση. Στεκόταν κριτικά έναντι του καιρού του, η εμμονή του οποίου στην ασφάλεια τον καθιστούσε εποχή γερόντων: «Ο κόσμος γύρω μας, που επένδυε όλες του τις σκέψεις στο αιώνιο θέμα της ασφάλειας, δεν αγαπούσε τη νεολαία ή μάλλον: έτρεφε μια διαρκή δυσπιστία απέναντί της. […] Το νεαρό της ηλικίας αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα σε κάθε είδος καριέρας και μόνο οι ηλικιωμένοι είχαν ευνοϊκές προϋποθέσεις να πετύχουν». Η εμβληματική παράγραφος του Τσβάιχ με τους «εικοσιτετράχρονους ή εικοσιπεντάχρονους νεαρούς γιατρούς» που «κυκλοφορούσαν με πλούσιες γενειάδες» προκειμένου να πείσουν τους ασθενείς τους ότι ήταν «πεπειραμένοι» εξηγεί ολόκληρη την εικονογραφία των πανταχού παρόντων γενειοφόρων προσώπων του «μακρού 19ου αιώνα»: δεν πρόκειται τόσο για μόδα όσο για σωματοποίηση των αξιών μιας κοινωνίας.
Αυτές οι παρατηρήσεις είναι και το κλειδί για μια ανάγνωση του «Κόσμου του χθες» με αντήχηση στο σήμερα. Οχι πια ως προς την αυταξία της νεότητας, η οποία αναδύθηκε μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, αλλά σε σχέση με τη δια-πίστωση του Στέφαν Τσβάιχ για την ηγεμονία της αδράνειας: ένας κόσμος που περιστρέφεται γύρω από την ασφάλεια αγωνίζεται για τη συντήρηση των κεκτημένων, υπερασπίζεται σθεναρά τις ιεραρχίες, αποστρέφεται την πρόοδο.
