Το βιβλίο της Ελενας Καμηλάρη καλύπτει ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία και ειδικότερα στο πεδίο των θεατρικών και ραδιοφωνικών σπουδών. Στην Ελλάδα, από το 1950 και για μία δεκαετία, το διασκευασμένο ραδιοφωνικό δράμα γνωρίζει πρωτοφανή άνθηση. Οι προηγούμενες γενιές θα θυμούνται σίγουρα τις φωνές του Δημήτρη Χορν, της Κατίνας Παξινού ή της Μαίρης Αρώνη να ερμηνεύουν σπουδαίους ρόλους από το παγκόσμιο δραματολόγιο. Στους κόλπους της ελληνικής ραδιοφωνίας τη δεκαετία του ’50 συνεργάστηκαν συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί που κυριαρχούσαν την ίδια εποχή στην αθηναϊκή θεατρική σκηνή (Σολομός, Μουζενίδης, Κατσέλης, Κουν, Χορν, Μερκούρη, Παξινού κ.ά.).

Η μελέτη δεν έχει ως στόχο τη σύγκριση των ραδιοφωνικών διασκευών με τα πρωτότυπα θεατρικά έργα από άποψη πιστότητας, αλλά επιχειρεί να αναδείξει τους μηχανισμούς αφήγησης του ραδιοφώνου και του ραδιοφωνικού θεάτρου. Οταν ακούμε μία εκπομπή ραδιοφωνικού θεάτρου, οι φωνές, οι ήχοι, η μουσική δημιουργούν την εντύπωση μιας άυλης παρουσίας που ο καθένας την ενδύει με τη φαντασία του και την κινεί στη σκηνή του μυαλού του απολαμβάνοντας τη δημιουργία ενός κόσμου.

Μέσα από πλήθος παραδειγμάτων έρχονται για πρώτη φορά στο φως οι καρποί της δημιουργικής συνεργασίας καλλιτεχνών όπως ο Κουν, ο Χατζιδάκις, ο Καμπανέλλης κ.ά. Παρακολουθώντας κανείς την πορεία της εξέλιξης του ραδιοφωνικού θεάτρου στην Ελλάδα κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60  μπορεί να έχει μια εικόνα όχι μόνο της εγχώριας αλλά και της παγκόσμιας σκηνής, αφού πολλά από τα έργα που μεταδίδονταν ήταν επιτυχίες αθηναϊκών θιάσων αλλά και μεγάλων ευρωπαϊκών και αμερικανικών θεάτρων. Επιπλέον, το βιβλίο αποτελεί μία μαρτυρία για την πρόσληψη ανανεωτικών τάσεων, οι οποίες πρώτα μεταδίδονταν από τα ερτζιανά και μετά από τη θεατρική σκηνή.

Ελενα Καμηλάρη. Το θέατρο στο ραδιόφωνο του ΕΙΡ από το 1953 έως το 1967. Ιδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2024, σελ. 568, τιμή 53 ευρώ

Η πρωτοτυπία και η ιδιαίτερη σημασία του βιβλίου είναι ότι η συγγραφέας προσεγγίζει το πεδίο διεπιστημονικά αξιοποιώντας εργαλεία από τη θεατρική σημειωτική, τη ραδιοφωνική σημειωτική, την αφηγηματολογία και την ιστορία του θεάτρου. Η μελέτη εξετάζει τον τρόπο λειτουργίας της ραδιοφωνικής διασκευής ως αυτόνομου είδους με σκοπό την κατανόηση και την ερμηνεία των αφηγηματικών δυνατοτήτων του ραδιοφώνου.

Η συγγραφέας αναλύει τα δραματικά κείμενα και τις ηχητικές τους αναπαραστάσεις, τους κώδικες και τη γλώσσα του ραδιοφώνου (μοντάζ, μιξάζ, θόρυβοι, μουσική), καθώς και το ύφος της ραδιοσκηνοθεσίας. Μας εξηγεί με τρόπο σαφή και κατανοητό πώς λειτουργεί ως σύνολο το ραδιοφωνικό έργο, πώς ένα κείμενο που προορίζεται για τη σκηνή παρουσιάζεται με όχημα αποκλειστικά τον ήχο και πώς ο ακροατής φτιάχνει από τους ήχους «εικόνες» στη φαντασία του και οδηγείται από την πλοκή στην ιστορία. Παρακολουθεί επίσης τον τρόπο που το θέατρο στο ραδιόφωνο αφομοιώνει τις επιδράσεις από άλλα είδη και μέσα, όπως ο κινηματογράφος, η μουσική, το μιούζικ χωλ, ενώ σταδιακά ξεπερνάει την αγκύλωση στις θεατρικές συμβάσεις και αυτονομείται ως είδος.

Η Ελενα Καμηλάρη με τη μελέτη της διευρύνει την αντίληψή μας για τη λειτουργία της αφηγηματικότητας στα δύο είδη: το ραδιόφωνο και το θέατρο. Οι δυνατότητες του ήχου να διεισδύει στο μυαλό και στη συνείδηση του ήρωα, να διαπλέκει την πραγματικότητα με το όνειρο, προσφέρουν στους συντελεστές της ελληνικής ραδιοφωνίας την ευκαιρία να επινοήσουν μία γλώσσα που σε κάποιες περιπτώσεις έχει μεγαλύτερες δυνατότητες από τη θεατρική να δημιουργήσει ποίηση.

Η κυρία Εύα Στεφανή είναι σκηνοθέτρια. Διδάσκει κινηματογράφο στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ.