Τηρουμένων των αναλογιών, το 2023 θα είναι για την Τουρκία ό,τι ήταν το 2021 για την Ελλάδα – ένα έτος απολογισμών και αναστοχασμού ως προς τις καταβολές και την πορεία της σύγχρονης εκδοχής της. Με τη διαφορά ότι, καθώς πρόκειται για εκλογική χρονιά κατά την οποία η κυριαρχία του αυταρχικού ηγέτη της φαίνεται να αμφισβητείται δημοσκοπικά, ο δημόσιος διάλογος, κατάλληλα επεξεργασμένος από τα κυβερνητικά ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης, αναμένεται να προβάλει μια εργαλειακή μορφή της Ιστορίας προορισμένης να δικαιώσει τον Ταγίπ Ερντογάν.
Ντίμιταρ Μπέτσεφ
Η Τουρκία του Ερντογάν. Πώς μια χώρα απομακρύνθηκε από τη δημοκρατία και τη Δύση
Μετάφραση Σώτη Τριανταφύλλου.
Εκδόσεις Πατάκη, 2022, σελ. 552, τιμή 22 ευρώ
Εν όψει των προεδρικών και κοινοβουλετικών εκλογών του Ιουνίου, τέσσερις μήνες πριν από την επέτειο των 100 ετών από την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας στις 29 Οκτωβρίου 1923, Η Τουρκία του Ερντογάν (εκδ. Πατάκη) του βούλγαρου καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ντίμιταρ Μπέτσεφ είναι μια εξαίρετη σύνοψη των σημερινών προβλημάτων της χώρας.
Παρά τη συμπλήρωση ενός αιώνα δημοκρατικών διαδικασιών, διαπιστώνει ο Μπέτσεφ, η σύγχρονη Τουρκία εξακολουθεί να επηρεάζεται από μια ανελεύθερη παράδοση: πραξικοπήματα και «βαθύ κράτος» καθόρισαν σε πολλές περιπτώσεις την κυβερνητική διαδοχή απονομιμοποιώντας τελικά το παλαιό κομματικό σύστημα στις αρχές του 21ου αιώνα. Ως φυσικό κόμμα διακυβέρνησης αναδείχθηκαν οι κατά δική τους δήλωση «μουσουλμάνοι δημοκράτες» του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP). Στο τότε αφήγημα του πρώην δημάρχου Αγκυρας Ταγίπ Ερντογάν ο μετριοπαθής ισλαμισμός δεν διέφερε πολύ από τη χριστιανοδημοκρατία, οι πολιτικές ελευθερίες και ο εξευρωπαϊσμός βρίσκονταν στο επίκεντρο της ανανεωτικής πολιτικής του.
Η κατάργηση των περιορισμών
Από τη δεύτερη ήδη θητεία του, όμως, το 2007, επιδίωξε τη διασφάλιση της εξουσίας καταργώντας σταδιακά τους θεσμικούς περιορισμούς. Πριν ακόμη την κρίση των μαζικών διαδηλώσεων του πάρκου Γκεζί, το 2013, οι αντιφάσεις της ενταξιακής διαδικασίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και η Αραβική Ανοιξη είχαν στρέψει τον τούρκο πρωθυπουργό στη συνεννόηση με τον Βλαντίμιρ Πούτιν και στην απόπειρα διαμόρφωσης σφαίρας επιρροής στη Μέση Ανατολή. Με την επέμβαση στη Συρία, τη χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης, την καλλιέργεια ακραίας εθνικιστικής ρητορείας, την αλλαγή του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία και τη μαζική καταστολή που ακολούθησε την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 (50.510 συλλήψεις, 70.000 ποινικές διώξεις, 145.000 απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων και 5.000 ακαδημαϊκών) απέβη μόνος κυρίαρχος.
Σήμερα ο αρχικός κύκλος του Ερντογάν έχει σμικρυνθεί κατά πολύ: ο κάποτε σχεδόν ισότιμός του, πρώτος πρωθυπουργός του AKP και μετέπειτα πρόεδρος της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιουλ έχει αποστρατευθεί· ο αρχιτέκτονας της ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας Αλί Μπαμπατζάν βρίσκεται στην αντιπολίτευση· ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου το ίδιο. Η κόπωση του εκλογικού σώματος, η οικονομική ύφεση και οι διαψεύσεις των υποσχέσεων ευημερίας της προηγούμενης εικοσαετίας μοιάζουν να τροφοδοτούν τους αντιπάλους του AKP, ωστόσο δεδομένου του ελέγχου του Τύπου, του δικαστικού κλάδου και των δυνάμεων καταστολής κανένας δεν μπορεί να προδικάσει μετά βεβαιότητας θετική έκβαση για τους Εκρέμ Ιμάμογλου, Μανσούρ Γιαβάς, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου ή Μεράλ Ακσενέρ.
Ο Μπέτσεφ δεν είναι αισιόδοξος. «Ο Ερντογάν δεν θα παραδώσει την εξουσία» γράφει. Ακόμη και αν η αντιπολίτευση κερδίσει τη βουλευτική πλειοψηφία, το προεδρικό σύστημα θα την υπονομεύσει. Ακόμη και αν ο Ερντογάν αποσυρθεί κάποια στιγμή για λόγους γήρατος ή υγείας, το ίζημα της ηγεμονίας του θα παραμείνει: όπως συνέβη με τον περονισμό και τον γκωλισμό, «η Τουρκία του Ερντογάν θα υπάρχει και μετά τον Ερντογάν». Μια διαδικασία σταδιακής μετάβασης στη δημοκρατία σαν εκείνη του ευρωπαϊκού Νότου και των χωρών της Λατινικής Αμερικής στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, όπου το AKP θα διατηρήσει έναν ρόλο στο πολιτικό σύστημα, δεν αποκλείεται. Κατά τον Ντίμιταρ Μπέτσεφ, όμως, το άμεσο μέλλον δεν προβλέπεται να διαφέρει δραματικά από το παρόν.
