Ο Αϊχμαν του Χάρι Μούλις

Στις 15 Αυγούστου 1961 στην Ιερουσαλήμ ολοκληρωνόταν η δίκη του Αντολφ Αϊχμαν, πρώην αξιωματικού των SS και οργανωτικού υπεύθυνου του εκτοπισμού εκατομμυρίων Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου. Ανάμεσα στους 450 διαπιστευμένους εκπροσώπους του παγκόσμιου Τύπου που παρακολουθούσαν την ακροαματική διαδικασία (ο Αϊχμαν θα καταδικαζόταν τελικά σε θάνατο και θα απαγχονιζόταν στις 31 Μαΐου 1962) βρισκόταν ο Χάρι Μούλις (1927-2010), ένας από τους πιο διακεκριμένους σύγχρονους ολλανδούς συγγραφείς, ο οποίος κάλυπτε το γεγονός για λογαριασμό του περιοδικού «Elseviers Weekblad». Συγκεντρωμένα τα ρεπορτάζ του εκδόθηκαν στην Ολλανδία το 1963 με τίτλο Υπόθεση 40/61, βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Δεν πρόκειται εδώ για απλή σπουδή του Αϊχμαν: ο συγγραφέας στοχάζεται γύρω από το πρόβλημα του ναζισμού, σχολιάζει τους παράγοντες της δίκης, σκιτσάρει σε αδρές γραμμές το πορτρέτο της ισραηλινής κοινωνίας. Για τον Μούλις το ιδανικό του Αϊχμαν είναι η διαταγή την οποία υπακούει ως μυστικιστική αρχή, ως υπεράνθρωπη δύναμη. Ο τύπος ανθρώπου που εκφράζει είναι εκείνος του αυτόματου, της μηχανής: «Ησυχος, αξιόπιστος δημόσιος υπάλληλος στη Γερμανία», «φιλήσυχος πολίτης» στην Αργεντινή, μόνο στην πρώτη μετατρέπεται σε αρχιτέκτονα της εξόντωσης εκατομμυρίων γιατί αυτό αναμένεται από αυτόν. Αποβαίνει δολοφόνος εκεί που ο κρατικός μηχανισμός ζητεί δολοφόνους, υποδειγματικό μέλος της κοινότητας όπου αυτή ζητεί νομοταγείς πολίτες. Ως εκ τούτου, «δεν είναι τόσο εγκληματίας, όσο ικανός για όλα». Η οπτική του Μούλις είναι παράλληλη εκείνης της Χάνα Αρεντ, η οποία παρακολουθώντας επίσης τη δίκη διαμόρφωσε την περίφημη θέση της για την «κοινοτοπία του κακού»: δράστες του Ολοκαυτώματος ήταν γκρίζοι γραφειοκράτες, διανοητικές μετριότητες, «κανονικοί» Γερμανοί, οι οποίοι υιοθέτησαν το ναζιστικό συνονθύλευμα ιδεών εγκαταλείποντας κάθε προσωπική αξιολογική κρίση ή ηθική επιλογή και απεκδυόμενοι οποιαδήποτε ευθύνη για τις πράξεις τους.