Νίκος Καζαντζάκης: «Να ’χω ένα καταφύγιο stable»

Αν ο αταξίδευτος Παλαμάς είναι το σταθερό σημείο γύρω από το οποίο ανθεί η γενιά των δημοτικιστών του 1880 που αναζητούν στην παράδοση και στον λαϊκό πολιτισμό μια νέα ταυτότητα και ο κοσμογυρισμένος Σεφέρης είναι το έμβλημα της γενιάς του 1930 που αναζητεί τη θέση της στον κόσμο, ο νησιώτης Νίκος Καζαντζάκης είναι ο αέναος ταξιδευτής, ο μοναχικός λύκος της Ιστορίας της λογοτεχνίας μας, μόνιμα σε «μια πορεία ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες» όπως εξομολογείται ο ίδιος στην αυτοβιογραφική Αναφορά στον Γκρέκο. Οι ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, συχνά με την αφορμή κάποιας δημοσιογραφικής αποστολής, αποτυπώθηκαν σε πλήθος τόμων. Ταξιδεύοντας… Ισπανία, Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Αλεξάνδρεια, Ρουσία, Κίνα, Ιαπωνία, Αγγλία, Ιερουσαλήμ, Κύπρος… Φύση διαβατάρικη, σε αντίθεση με τους προαναφερθέντες δύο, έτρεχε στις φλέβες του «η επίδραση της οργανωμένης πλάνης», που οφειλόταν, λέει ο ίδιος, στο αράβικο αίμα των προγόνων του κυρού του, αιμοβόρων κουρσάρων στη θάλασσα. Για σταθερή δουλειά ούτε λόγος, παρότι για σύντομα διαστήματα είχε αναλάβει ρόλους και αξιώματα: διευθυντής του υπουργείου Περιθάλψεως (1919), υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου για δύο μήνες στην κυβέρνηση Σοφούλη (1945), σύμβουλος της UNESCO σε θέματα λογοτεχνίας (1947-1948). Ακόμη και ο πρώτος γάμος του το 1911 με τη Γαλάτεια Αλεξίου, την πρωτότοκη κόρη του λογίου Στυλιανού Αλεξίου, ήταν ένας γάμος που βιωνόταν στο μεγαλύτερο διάστημα εξ αποστάσεως και δι’ αλληλογραφίας, και δεν είχε διάρκεια. Η Ελένη Σαμίου, με την οποία γνωρίζονται το 1924 και η οποία θα γίνει η δεύτερη σύζυγός του το 1945, θα τον ακολουθεί στο εξής στις περιπλανήσεις του.

Ανθρωπος εξ αίματος ανέστιος, σε μόνιμη αναζήτηση πατρίδας και εστίας; ‘Η, ενδεχομένως, ένας συγγραφέας που διακατέχεται από κάποιο «αίσθημα οικοφοβίας» για τον «οίκο της πατρίδας», μια άπωση οφειλόμενη στον ξεπεσμό των αξιών και στην ανηθικότητα των λεγόμενων «εθνικών» κινήσεων τη δεκαετία του 1920, όπως υποστηρίζει ο μελετητής Μιχάλης Πάτσης (Καζαντζάκης και Ρωσία. Οικοφοβία, διαλογικότητα, καρναβάλι, Μιχάλης Πάτσης, 2013);