Η Ευρώπη και ο Δυτικός κόσμος μετά από μια περίοδο μεταπολεμικής ευημερίας καλούνται σήμερα μέσα από μια μεγάλη αναταραχή να επαναπροσδιορίσουν τις συνθήκες και το πλαίσιο μιας νέας διεθνούς συνεργασίας. Ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται μπροστά σε μεγάλα προβλήματα που έχουν επηρεάσει τη συνοχή και τη λειτουργία της.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση, οι αναταραχές στο διεθνές εμπόριο και τις εφοδιαστικές αλυσίδες, ο πληθωρισμός που καλπάζει, η πανδημία που συνεχίζει να απειλεί τις ζωές μας και η εντεινόμενη κλιματική αλλαγή έχουν προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Η ευρωπαϊκή κρίση
Αυτό το καλοκαίρι βρεθήκαμε μπροστά σε μια αλληλουχία κρίσεων με πανδημία, ξηρασία, πυρκαγιές και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν μίλησε στις 24 Αυγούστου 2022 για την ανάγκη ενότητας απέναντι στο τέλος της αφθονίας, των βεβαιοτήτων και της ανεμελιάς. Πράγματι συντελούνται μεγάλες αλλαγές και ανατροπές και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν πρέπει να υποχωρήσουν στη δημαγωγία και στις Σειρήνες του λαϊκισμού που ανθούν στις σύγχρονες δημοκρατίες. Η ΕΕ δίνει σήμερα μάχη με τον χρόνο για να εξασφαλίσει αποθέματα φυσικού αερίου και αναζητεί τρόπους να «απαντήσει» στις μειωμένες ροές από τη Ρωσία και στο ράλι των τιμών που δοκιμάζει κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Επιτομή αυτής της αναταραχής που βιώνει η Ευρώπη είναι ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ενας πόλεμος γεωγραφικά περιορισμένος, όμως στην πραγματικότητα παγκόσμιος. Διεξάγεται μεν στο στρατιωτικό επίπεδο, όμως στην ουσία επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία. Για την Ευρωπαϊκή Ενωση ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πλέον και μια άσκηση αλληλεγγύης αλλά και κοινής εξωτερικής πολιτικής και κοινής πολιτικής άμυνας. Χώρες που δεν είχαν θετική στάση απέναντι σε αυτό το κομβικό ζήτημα τώρα διέβησαν τον Ρουβίκωνα και βιώνουν κι αυτές τη γεωπολιτική ενηλικίωση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αυτό θα ενισχύσει τη συνοχή της, καθώς μετά τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο δεν θα είναι μόνο μια ήπια δύναμη.
Σπουδή των μετασχηματισμών
Ο συλλογικός τόμος που παρουσίασαν φίλοι, συνάδελφοι και πρώην φοιτητές του καθηγητή Λουκά Τσούκαλη έρχεται να τιμήσει με εύστοχο τρόπο το ερευνητικό του έργο και τη συνολική προσφορά του στην ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, αλλά και να αναδείξει τα μεγάλα ζητήματα της δημοκρατίας και της ευημερίας, τις σημαντικότερες μεταβολές που επήλθαν στον ευρωπαϊκό συσχετισμό δυνάμεων και στην ισορροπία μεταξύ των θεσμών, όπως επίσης και τις αλλαγές που συντελέστηκαν στο παγκόσμιο σύστημα και τον ρόλο που διαδραματίζει και θα μπορούσε να διαδραματίσει η Ευρώπη σε αυτό.
Αυτό το συλλογικό έργο δεν είναι μόνο ένα αφιέρωμα στο έργο του Λουκά Τσούκαλη. Είναι και μια συλλογή εμπεριστατωμένων και στοχαστικών απαντήσεων στις αναλύσεις και τα επιχειρήματα που διαμόρφωσαν τη σταδιοδρομία του. Αξίζουν συγχαρητήρια στους επιμελητές του έργου γιατί με το θέμα των μετασχηματισμών της Ευρώπης που επέλεξαν καλύπτουν ένα μεγάλο ζήτημα που απασχόλησε τον Λουκά Τσούκαλη στο έργο του και ταιριάζει με τη σημερινή σύνθετη εποχή που διανύουμε. Οπως σημειώνει εύστοχα στην παρουσίαση των βασικών αξόνων της προβληματικής του τόμου-αφιέρωμα, η Χέλεν Γουάλας, ομότιμη καθηγήτρια του ευρωπαϊκού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου του Σάσεξ και εκ των επιμελητών του τόμου, «η ΕΕ ουδέποτε είχε τη δυνατότητα να παραμείνει στάσιμη. Ο ένας μετασχηματισμός – σε επίπεδο συμμετοχής, πολιτικών και διακυβέρνησης – διαδεχόταν τον άλλον».
Η ευρεία θεματολογία
Στο πρώτο μέρος οι Αντρέ Σαπίρ, Χαβιέρ Πρατς Μονέ, Βίβιεν Σμιντ, Ζακ Ρούπνικ και Ιβ Μενί, πραγματεύονται τη δημοκρατία και την ευημερία και φωτίζουν τα διαμφισβητούμενα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα που περιπλέκουν την ευρωπαϊκή διαδικασία. Τα κείμενα του δεύτερου μέρους που υπογράφουν οι Βόλφγκανγλ Βέσελς, Μπρίτζιντ Λάφαν, Μάθιου Μπέβινγκτον, Ανάντ Μένον και Γιώργος Παγουλάτος εστιάζουν στην ετεροβαρή ολοκλήρωση και στρέφουν την προσοχή τους στην πληθώρα καταστάσεων, επιδιώξεων και συμφερόντων που επικρατούν σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο και που ορίζουν και οριοθετούν το πεδίο εφαρμογής της ολοκλήρωσης. Τέλος, στο τρίτο μέρος οι Νέιρι Γουντς, Χαν Πιζανί-Φερί, Νάταλι Τότσι, Ενρίκο Λέτα, Αντονι Γκάρντνερ και Χέρμαν βαν Ρομπέι, καταθέτουν σενάρια αλλαγής που τοποθετούν την ΕΕ στο ευρύτερο και πιο σύνθετο πλαίσιο του παγκόσμιου συστήματος. Εξαιρετικά χρήσιμο είναι και το χρονολόγιο που επιμελήθηκε ο αναπληρωτής καθηγητής του ΕΚΠΑ Νίκος Κουτσιαράς και καταγράφει τις βασικές δημοσιεύσεις του Λουκά Τσούκαλη καθ’ όλη τη διάρκεια της εξέλιξης και των κρίσιμων συγκυριών που διήλθε η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Αν και καλύπτει μια ευρεία θεματολογία, αυτός ο συλλογικός τόμος-αφιέρωμα δεν στερείται συνοχής και τα κείμενα μας συνδέουν με εύστοχο τρόπο με τις στοχαστικές αναλύσεις του Λουκά Τσούκαλη για τους μετασχηματισμούς της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η έκδοση εμπλουτίζει την ελληνική βιβλιογραφία και συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των μετασχηματισμών που διήλθε η Ευρώπη.
* Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, πρόεδρος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών Πανεπιστημίου Αιγαίου. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η «Δύσκολη» Ευρώπη. Σε Αναζήτηση της Νέας Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης».
Helen Wallace, Νίκος Κουτσιαράς, Γιώργος Παγουλάτος
Μετασχηματισμοί της Ευρώπης.
Δοκίμια προς τιμήν του Λουκά Τσούκαλη
Μετάφραση Χρήστος Γεμελιάρης.
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2022, σελ. 371, τιμή 26,50 ευρώ
