Σαν ένα απόκρυφο Ευαγγέλιο σε ποιητική μορφή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η νέα ποιητική συλλογή της καταξιωμένης ποιήτριας και μυθιστοριογράφου Αννας Γρίβα Η χαμένη θεά (εκδ. Μελάνι), στην οποία πρωταγωνιστούν γυναικείες μορφές της Βίβλου και ο Ιησούς.
Αμφισβητώντας και αντιστρέφοντας τους ρόλους που πατριαρχικές αντιλήψεις έχουν αποδώσει στις γυναίκες τα ποιήματα της συλλογής ανανοηματοδοτούν ευρηματικά τη γυναικεία παρουσία στη ζωή του Ιησού ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν και περιπτώσεις γυναικείας απουσίας όπως συμβαίνει με τη Χαμένη Θεά του τίτλου. Παράλληλα, συνθέτουν ένα διεισδυτικό ψυχογράφημα του Ιησού ως ενός πεφωτισμένου ανθρώπου και όχι Θεανθρώπου που δοκιμάζεται από εσωτερικές συγκρούσεις.
Συνδυάζοντας μια γλώσσα που συγκερνά αβίαστα όρους της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και των Ευαγγελίων με λέξεις της καθομιλούμενης με μια πλούσια εικονοποιία και με μια ποιητική γεωγραφία που εκτείνεται από τα εσωτερικά τοπία της ψυχής μέχρι τα άστρα στα ποίηματα της Χαμένης θεάς η Αννα Γρίβα θεολογεί με αλλιώτικο τρόπο. Πτυχές αυτής της ανατρεπτικής ποιητικής θεολογίας όπου ο λόγος δεν είναι περί Θεού αλλά περί Θεάς θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε.
«Το κρίνο ήταν μαύρο». Από τον πρώτο κιόλας στίχο του πρώτου ποιήματος διαφαίνεται η εικονοκλαστική οπτική της ποιήτριας. Η αποκάλυψη του Γαβριήλ στη Μαρία δεν παρουσιάζεται ως η στιγμή της χαρμόσυνης αγγελίας αλλά δίνει το έναυσμα για μια μελέτη των πόνων της γέννας και της μητρότητας που διατρέχει τη συλλογή και που ανάγει τη Μαρία σε σύμβολο της Γυναίκας-Μητέρας.
Στο δεύτερο ποίημα, «Το Γάλα», διακρίνουμε ένα άλλο μείζον γνώρισμα της συλλογής, τους τολμηρούς παραλληλισμούς της Μαρίας με γυναικείες μορφές της ελληνικής μυθολογίας που απέκτησαν αρσενικά τέκνα από τον Δία.
Αν στο «Γάλα» η γέννηση του Ιησού εκλαμβάνεται ως ανάλογη της γέννησης αρχαίων ηρώων και ημιθέων, αυτό δεν σημαίνει ότι στα ποιήματα της συλλογής οι διαφορές μεταξύ Χριστιανισμού και αρχαίας ελληνικής θρησκείας μηδενίζονται. Απεναντίας, όπως θα δούμε, η συλλογή κορυφώνεται με ένα ποίημα στο οποίο αναδεικνύεται η αντίθεση ανάμεσα στις θρησκείες που αναγνωρίζουν Μητέρες Θεές και σε εκείνες που αναγνωρίζουν μονάχα έναν Πατέρα Θεό.
Ιησούς διχασμένος και θυμωμένος
Οπως και η Μαρία, ο Ιησούς της συλλογής είναι ένας πολύ διαφορετικός Ιησούς: ένας Ιησούς διχασμένος, τρομαγμένος, θυμωμένος, «εξόριστος σε αυτόν τον κόσμο»· ένας Ιησούς που αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακρά αλυσίδα σοφών που εμφανίζονται ανά τους αιώνες «διδάσκοντας ματαίως το φως»· ένας Ιησούς όμως που δεν είναι ο Μεσσίας γιατί στο θρησκευτικό σύμπαν της Χαμένης θεάς ο Μεσσίας είναι γένους θηλυκού.
Η ταυτότητα αυτού του θηλυκού Μεσσία αποκαλύπτεται στο ποίημα «Της Δαιμονισμένης», όπου συντελείται μία από τις πιο ευρηματικές αντιστροφές ρόλων της συλλογής. Κατά τη συνάντησή του με μια δαιμονισμένη γυναίκα ο Ιησούς δεν επιδιώκει να τη θεραπεύσει, αλλά αντιθέτως αυτός την παρακαλεί να γίνει κοινωνός της ιερής της τρέλας ώστε να έρθει σε επαφή με τον αόρατο κόσμο.
Αυτή η άγνωστη και καταφρονεμένη δαιμονισμένη γυναίκα που θα δεχθεί να ελεήσει τον Ιησού είναι «η Μεσσίας» που «διασχίζει τους αιώνες τις χώρες τα σύνορα». Ο θηλυκός Μεσσίας που διαμφισβητεί το πατριαρχικό δόγμα ότι ο Μεσσίας (πρέπει να) είναι αρσενικού γένους μας προϊδεάζει για το τελευταίο ποίημα της συλλογής, στο οποίο φανερώνεται η Χαμένη Θεά του τίτλου.
Σύμφωνα με μια θεωρία με καταβολές στον 19ο αιώνα πριν από την κατίσχυση των πατριαρχικών θρησκειών μια Μεγάλη Θεά όριζε τον κόσμο. Η Κυβέλη, η Ισις, η Δήμητρα αποτελούσαν όλες διαφορετικές εκφάνσεις της. Ακόμα και όταν αργότερα ενσωματώθηκαν σε πατριαρχικές θρησκείες, οι θεότητες αυτές συνέχισαν να λατρεύονται ως Μητέρες Θεές.
Μία μορφή αυτής της πανάρχαιας Μητέρας Θεάς μπορούμε να θεωρήσουμε ότι είναι και η Χαμένη Θεά που εμφανίζεται στα όνειρα του Ιησού στο τελευταίο ποίημα και που του αποκαλύπτει ότι είναι η αληθινή του μητέρα, εκλιπαρώντας τον να μην «την εκριζώσει, να μην τη σκοτώσει» όπως έμελλε να συμβεί με τον χριστιανισμό, ο οποίος τιμά την Παναγία ως Μητέρα Θεού αλλά δεν αναγνωρίζει Μητέρα Θεά.
Ανασέρνοντας από τα σκοτάδια του μύθου και του χρόνου τη Χαμένη Θεά, η Αννα Γρίβα προκαλεί το αναγνωστικό κοινό να αναστοχαστεί μια εναλλακτική θρησκευτική πραγματικότητα από την οποία η μητρική διάσταση του θείου δεν έχει εξοβελιστεί. Με τη νέα της συλλογή η Γρίβα καταθέτει ανατρεπτικά δείγματα ποιητικής θεολογίας που συγκρούεται και συνθέτει χωρίς να υπόκειται σε δογματικούς περιορισμούς, ενώ ταυτόχρονα οι ενοράσεις της αποτελούν μαγιά για εικόνες και ποιήματα που συγκινούν, ερεθίζουν και συνεπαίρνουν.
Ο κ. Μιχάλης Δ. Κονάρης είναι συγγραφέας, ερευνητής στην Ακαδημία Αθηνών.
