Γνώρισα την Τζίνα Πολίτη (1930-2023) την πρώτη χρονιά διδασκαλίας μου στη Φιλοσοφική του ΑΠΘ – και δική της πρώτη χρονιά, στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας (1980). Δίδαξε Θεωρία και Ιστορία της λογοτεχνίας (επιγραμματικά, από τον Σαίξπηρ έως τον Μπέκετ), με έμφαση σε φεμινιστικές, συγκριτολογικές και αφηγηματολογικές προσεγγίσεις, επί δεκαεπτά συναπτά έτη στο πλαίσιο σεμιναρίων, προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διατμηματικών μαθημάτων· επέβλεψε διδακτορικές διατριβές, συμμετείχε με ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, δημοσιεύοντας ακατάπαυστα σε εφημερίδες, περιοδικά, σε αυτόνομους ή συλλογικούς τόμους.

Αναβάθμισε το τμήμα της Αγγλικής Φιλολογίας με άοκνη διδακτική, διοικητική και οργανωτική δράση. Αν συνυπολογίσει κανείς και τον κοινωνικά παρεμβατικό της ρόλο, στον οποίο έδινε γενναιόδωρα όλο της τον εαυτό, καταλαβαίνει πως υπήρξε ανήσυχη, δυναμική γυναίκα, με πολιτική συνείδηση, αλλά και θηριώδη στοχοπροσήλωση στη γραφή και την ανάγνωση, τα όπλα στη φαρέτρα του διανοούμενου. Από το 1997, ως ομότιμη πλέον καθηγήτρια, είχε απλώς περισσότερο χρόνο για διάβασμα και γράψιμο. Γι’ αυτές τις δραστηριότητες, σύνταξη δεν υπάρχει και, όπως έλεγε, ήταν αδύνατο να «απεξαρτηθεί»· ο εθισμός της στη γραφή – και στη νικοτίνη – ήταν ισόβιος.

Επίτιμη αναγνώστρια

«Ο «λαγός» και ο «φιόγκος»»: έτσι τρυφερά τιτλοφόρησε ένα χαριτωμένο κείμενό της αφιερωμένο στη μνήμη του Γιώργου Σαββίδη, όπου επισήμαινε ότι η αγγλοσαξονική του παιδεία διακρινόταν στο ύφος του και υπογράμμιζε ως συστατικό στοιχείο του λόγου και της γραφής του την ευφυή ειρωνεία, την αναδίπλωση, τον αυτοσαρκασμό και το χιούμορ που σπάζουν τη σοβαροφάνεια του επιστημονικού λόγου. Το αυτό ίσχυε και για την ίδια – προς τέρψιν του έξυπνου αναγνώστη στον οποίο έκλεινε συχνά το μάτι με κέφι.

Διότι η Τζίνα έπαιζε με τη γλώσσα, κολυμπούσε μέσα της, ήταν βασικό εργαλείο της δουλειάς της, συντάσσοντας, αναλύοντας είτε παρωδώντας κείμενα δομώντας μαχητικά άρθρα είτε περιδιαβάζοντας σε πολυδαίδαλα μονοπάτια και αποδομώντας κείμενα ερμητικά κλειστά. Είχε από νωρίς τάξει τον εαυτό της στο έργο της κωδικοποίησης / αποκωδικοποίησης, μονίμως σκυμμένη πάνω από μια σελίδα. Δεν είναι τυχαίο που έτσι την έχει απεικονίσει σε ένα πορτρέτο ήδη το 1949, ως ευαίσθητη αναγνώστρια-ερμηνεύτρια (Νέα Σίβυλλα) η Θάλεια Φλωρά-Καραβία.

Ο τιμητικότερος τίτλος που μπορεί κανείς να της αποδώσει είναι ο τίτλος της επίτιμης αναγνώστριας: Εξ απαλών ονύχων, στράφηκε στην αναγνωστική γυμναστική κι εκπαίδευση, και τη συνέχισε διά βίου. Ευτυχώς, σε αγαστή συνεργασία με τις εκδόσεις Aγρα (1996 κ.ε.) μπορούμε να παρακολουθήσουμε πολλές από τις αναγνωστικές αυτές ασκήσεις – αθλήματα πρωτοτυπίας και τόλμης.

Δανειζόμενη τον «τρόπο» του Περέκ (Je me souviens), στον οποίο ενδιατρίψαμε και οι δύο, στρέφω το βλέμμα προς τα πίσω:

  • Θυμάμαι το μεγάλο άρθρο της Τζίνας στον «Δευκαλίωνα» (1979), «Εντεχνος λόγος ή οι Μεταμορφώσεις του Πρωτέα»: Ενας κατατοπιστικός αλλόγυρος σε ζητήματα σύγχρονης κριτικής και θεωρίας της λογοτεχνίας· το κράτησα κάμποσα χρόνια ως καλή πυξίδα στα μαθήματα.
  • Θυμάμαι την πρωτότυπη ανάλυσή της στη Λυγερή του Καρκαβίτσα, δημοσιευμένη στην Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (1981).
  • Θυμάμαι βραδιές στο σπίτι της, στη Μητροπόλεως, στη Θεσσαλονίκη. Τις έλεγε «cheese and wine parties» και πρωτοστατούσε σε κέφι και μαραθώνιες συζητήσεις.
  • Τη θυμάμαι να χορεύει ξέφρενα και να κάνει μιμήσεις σε ένα υπαίθριο πάρτι του «Πολίτη» (περιοδικού) σε κάποιο φιλόξενο κτήμα, στη Θεσσαλονίκη.
  • Τη θυμάμαι να τραγουδάει με πάθος στα Αντι-Χριστούγεννα: ο Χρήστος (Παπουτσάκης) και η Χρύσα (Προκοπάκη) γιόρταζαν μαζί κάθε χρόνο και συγκέντρωναν από κοινού φίλους και γνωστούς.
  • Θυμάμαι τον Δημήτρη Μαρωνίτη και την Τζίνα στην performance Πολυμπέκετ, 1, 2, 3, φροντισμένη από τη Ρούλα Πατεράκη και βασισμένη στο μπεκετικό κείμενο «Εκείνη τη φορά…»: την ένταση και το άγχος τους.
  • Θυμάμαι την Τζίνα να προσφωνεί τον Πάνο Μουλλά τον Δεκέμβριο του 2001, στην αίθουσα της Παλαιάς Βουλής, όταν του απονεμήθηκε το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας.

Ο «φιόγκος» λύθηκε

Είναι πολλές ακόμα οι στιγμές με την Τζίνα που θα μπορούσα να θυμηθώ και το κομπολόι αυτών των ενθυμήσεων θα τραβούσε πολύ σε μάκρος. Ας πω μόνον ότι αισθάνομαι ευτυχής που τη γνώρισα, που υπήρξα συνάδελφός της και που με τίμησε με τη φιλία της. Ο «φιόγκος» λύθηκε και το αεράκι ανεβάζει ψηλά την κορδέλα του: Καλό ταξίδι, Τζίνα!

Η ζωή και το έργο της

Γεννημένη στην Αθήνα το 1930, μαθήτρια του Αρσακείου με πάθος για τη λογοτεχνία, η Τζίνα Πολίτη μετά την αποφοίτησή της διεκδικεί μια υποτροφία, κρυφά από τους γονείς της, για σπουδές στην Αμερική. Σπουδές Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης πρώτα και ύστερα μια διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, όπου δίδαξε για έξι χρόνια ως επιστημονική εταίρος στη δεκαετία του 1970. Το 1980 εκλέγεται στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στα χρόνια που μεσολάβησαν ως τη συνταξιοδότησή της ως τακτικής καθηγήτριας το 1997 συνέβαλε στην καταξίωση του Τμήματος στον χώρο των αγγλικών σπουδών, μια συνεισφορά για την οποία τιμήθηκε το 1998 με το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας και Ερευνας από το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας.

Το μυθιστόρημα ως λογοτεχνικό είδος μέσα στο κοινωνικοπολιτικό και ιδεολογικό περιβάλλον του βρισκόταν στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων της από τα χρόνια της διδακτορικής διατριβής της (Το μυθιστόρημα και οι προϋποθέσεις του, εκδ. Νήσος, 2018) αλλά και στη συνέχεια (Δοκίμια για το ιστορικό μυθιστόρημα, εκδ. Αγρα 2004).
Παράλληλα με τον Σαίξπηρ (Shakespeare and Law. Titus Andronicus: The Scales of Justice, εκδ. Παπαζήση, 1979), τον Ουόλτερ Σκοτ, την Τζέιν Οστεν και την κλασική αγγλική λογοτεχνία (Περι-διαβάζοντας την αγγλική λογοτεχνία. 1593-1854: Κείμενα, ιδεολογία, το πολιτικό, εκδ. Αγρα, 2008), τα συγκριτολογικά της ενδιαφέροντα την έστρεψαν και στη μελέτη της νεοελληνικής. Την απασχόλησε η ποίηση, ιδίως του Ελύτη και του Κάλβου, αλλά κυρίως η πεζογραφία σε πολλά μελετήματα: Συνομιλώντας με τα κείμενα. Δοκίμια για τους Α. Κάλβο, Α. Καρκαβίτσα, Μίλτωνα – Φιλαρά – Ρηγόπουλο, Α. Παπαδιαμάντη, Ο. Ελύτη, Δ. Δημητριάδη, Θ. Βαλτινό (εκδ. Αγρα, 1996), Η ανεξακρίβωτη σκηνή. Δοκίμια για τους Ν. Καζαντζάκη, Α. Τερζάκη, Μ. Καραγάτση, Σ. Τσίρκα – Λ. Ντάρρελλ, Γ. Πάνου, Ρ. Γαλανάκη, Γ. Κιουρτσάκη, Δ. Δημητριάδη (εκδ. Αγρα, 2001) κ.ά. Η συγγραφική της δραστηριότητα ήταν αδιάλειπτη, συγκεντρωμένη σε τόμους δοκιμίων, με τελευταίο το Περί μυθιστορίας, διαφθοράς και άλλων τινών (εκδ. Νήσος, 2022).

Μετέφρασε, μεταξύ άλλων, Πόου και Κόνραντ και εξέδωσε τρία δικά της διηγήματα στον τόμο Επιστροφή (εκδ. Αγρα, 2011). Τιμήθηκε το 2007 με το Βραβείο Δοκιμίου του περιοδικού «Διαβάζω» για το Περί αμαρτίας, πάθους, βλέμματος και άλλων τινών (εκδ. Αγρα, 2006) και το 2011 με το Βραβείο «Διδώ Σωτηρίου» της Εταιρείας Συγγραφέων.

Η κυρία Λίζυ Τσιριμώκου είναι ομότιμη καθηγήτρια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.