Κολασμένη τοιχογραφία

Η βία στη λογοτεχνία, η αισθητική της αποτύπωση, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα. Διότι αφορά εξίσου και τον συγγραφέα και τον αναγνώστη. Αν σε ένα κείμενο η βία είναι αυτοσκοπός, καταπώς λέμε, μια τακτική εντυπωσιασμού απλώς, ακόμη κι αν αποδεικνύεται αποτελεσματική ενίοτε, τότε το πράγμα είναι εύκολο, κινούμαστε στην επιφάνεια των πραγμάτων. Το δύσκολο, που συγχρόνως είναι και εξόχως απαιτητικό, έγκειται αλλού: σε ποιον βαθμό η χρήση της βίας εξυπηρετεί μια καλλιτεχνική και κριτική στρατηγική, αν δηλαδή η βία, πολλώ δε μάλλον όταν είναι εκτεταμένη και φρικώδης, καθίσταται το όχημα για να διερευνηθεί η ευρύτερη συγκρότηση του κόσμου ή ενός δεδομένου κόσμου. Διαβάζοντας το πολυσυζητημένο μυθιστόρημα Η εποχή των τυφώνων (Temporada de huracanes, 2017) της Φερνάντα Μελτσόρ που κυκλοφόρησε και στα ελληνικά, δεν αργούμε να καταλάβουμε ότι ο κυρίαρχος προβληματισμός της Μεξικανής δεν είναι η βία ως θέαμα (ένα «εξωτικό» προϊόν προορισμένο να ανταποκριθεί στις ευκαιριακές ανάγκες των «πολιτισμένων» πλην αδηφάγων καταναλωτών), αλλά η βία ως αναπόδραστη συνθήκη της ύπαρξης, ως αιματοκυλισμένος και δυσοίωνος δεσμός της συλλογικής και ατομικής ζωής σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Πρέπει λοιπόν να είναι εξαρχής σαφές ότι σε αυτό το (ομολογουμένως σκληρό) βιβλίο δεν επιχειρείται, ας πούμε, μια ξενάγηση στη βία, από μια παράπλευρη ή και πανοραμική οπτική γωνία, αλλά (και εδώ φτάνουμε στην ουσία του εγχειρήματος) η όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική εγκατάσταση, ημών των αναγνωστών, στον διαβρωτικό πυρήνα της. Κοντολογίς, παρότι φαίνεται ίσως παράξενο, νιώθουμε να βρισκόμαστε στην ίδια διάσταση με τη βία, και αυτός είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο την αντέχουμε και την παρακολουθούμε, ακόμη και στις περιπτώσεις που η γλώσσα στοχεύει ευθέως στα σπλάχνα μας. Η εξοικείωσή μας με όσα περιγράφονται στην Εποχή των τυφώνων δεν έχει να κάνει τόσο με την πρακτική της βίας (συχνά ανατριχιαστική και απίστευτη) όσο με την αφοπλιστική ανημποριά, την πηχτή απελπισία, εκείνον τον αλλόκοτο ντετερμινισμό εν τέλει που οδηγεί στη βία μέσα από διαφορετικά μονοπάτια.