Ηθη χωρίς έλεος

Ο όρος «ηθογραφία» έχει αποδειχθεί πολλαπλά προβληματικός και έχει αμφισβητηθεί κατ’ επανάληψη από φιλολόγους και κριτικούς, αλλά διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Γιώργου Παπαδάκη Ο ταχυδρόμος είναι πολύ δύσκολο να τον αποφύγει κανείς. Αν με ηθογραφία δεν εννοούμε την ειδυλλιακή, λαογραφικού τύπου αποθησαύριση του τρόπου ζωής και των ηθών ή των εθίμων ενός αγροτικού τόπου, όπως την επιχειρεί ένα μέρος της νεοελληνικής πεζογραφίας περί τα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά την κριτική απεικόνιση και ανάδειξη ενός κοινωνικού τοπίου (όπως ιδιοφυώς το έχει θέσει ο Μάριο Βίτι), τότε το βιβλίο του Παπαδάκη εκπροσωπεί μια σύγχρονη, ρεαλιστική ηθογραφία. Μια ηθογραφία ικανή να ανακινήσει και να φέρει στην επιφάνεια ένα σχεδόν υπαρξιακό ζήτημα, συνδέοντας άρρηκτα τις τύχες του συνόλου με τη μοίρα την οποία θα επιφυλάξει στο άτομο μια περίκλειστη ορεινή κοινότητα στο Ρέθυμνο των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών.

Τα πάντα για τον Αλέξη Δαφέρμο μοιάζει να ξεκινούν σε έναν ιδανικό περίγυρο. Νέος, ωραίος, υπόδειγμα ηρεμίας και ευγένειας, με καλή δουλειά (είναι, όπως το προλαβαίνει και ο τίτλος του βιβλίου, ταχυδρόμος), ο Δαφέρμος κάνει έναν γάμο από συνοικέσιο, με τη νύφη να προέρχεται από οικογένεια η οποία είναι πρόθυμη να διαθέσει όλα τα καλά. Η ερωτική έλξη δεν λείπει από το ζευγάρι (μολονότι πρόκειται για συνοικέσιο) και τα παιδιά δεν θα αργήσουν να έρθουν. Κοντά βρίσκεται, καθώς περνούν τα χρόνια, και η μετάθεση του Δαφέρμου στην πρωτεύουσα του νομού. Κάτι, παρ’ όλα αυτά, που έρχεται από ένα πολύ μεγάλο και σκοτεινό βάθος, δεν πάει καθόλου καλά στην ιστορία, και μας αποκαλύπτεται βαθμιαία και σε μικρές δόσεις: ο ήρωας έχει αποτύχει να γίνει δάσκαλος λόγω του ύψους του (κάτω από το νομίμως προβλεπόμενο), είναι ανομολόγητα ερωτευμένος με μια φίλη του από την εποχή του σχολείου, η σύζυγός του δεν θυμίζει εκείνη που είχε συναντήσει κατά την πρώτη συνάντηση με την οικογένειά της και, το επαχθέστερο, ο γιος του αποδεικνύεται όσο μεγαλώνει ένα παιδί με παθολογική επιθετικότητα.