«Ο σοσιαλισμός είτε θα είναι δημοκρατικός, είτε δεν θα υπάρξει ποτέ» είχε πει κάποτε ο Νίκος Πουλαντζάς. Η Ιστορία στα τέλη του 20ού αιώνα τον δικαίωσε, αν δεχθεί βέβαια κανείς ότι η σοσιαλδημοκρατία, όπου εφαρμόστηκε, δεν είχε ως στόχο τον μετασχηματισμό των κοινωνιών και της οικονομίας, αλλά τη διαχείριση της εξουσίας με μεγαλύτερη έμφαση στη θεμελιώδη (ήδη επαναστατική από τον 18ο αιώνα) αξία της ισότητας έναντι της (επίσης επαναστατικής) αξίας της ελευθερίας, της οικονομικής ελευθερίας συμπεριλαμβανομένης.
Για τον καπιταλισμό η δημοκρατία δεν αποτελεί όρο εκ των ων ουκ άνευ. Το έδειξαν αυτό οι εξαιρετικά επιτυχημένες εκδοχές του σύγχρονου ανελεύθερου καπιταλισμού στην Κίνα, στο Βιετνάμ ή στην Ινδία, με τις ιλιγγιώδεις συσσωρεύσεις κεφαλαίου από ιδιώτες. Το απέδειξε και η ευκολία με την οποία κατέβασε τα τανκς στους δρόμους της Σεούλ την περασμένη Τρίτη ο πρόεδρος της υπερ-καπιταλιστικής Νότιας Κορέας.
Η σχέση της ποιότητας των δημοκρατικών θεσμών με την ανάπτυξη και την επίτευξη πλούτου στις σύγχρονες κοινωνίες αποτέλεσε εξάλλου το θέμα των ερευνών του Νταρόν Ατσέμογλου και των συνεργατών του που βραβεύτηκαν εφέτος με το Νομπέλ Οικονομίας.
Το θέμα της διολίσθησης στον αυταρχισμό χωρών και κοινωνιών με μακρά και αδιαμφισβήτητη δημοκρατική παράδοση είναι εξαιρετικά επίκαιρο. «Δυστυχώς, η μετακίνηση προς συστήματα δημαγωγίας ή εξαπάτησης – έστω και σε εμβρυακή μορφή – δεν εντοπίζεται μόνο στις καινούργιες δημοκρατίες, αλλά και σε κάποιες από τις εδραιωμένες, όπως των ΗΠΑ, όπου ο Ντόναλντ Τραμπ προσωποποίησε τη φιλοδοξία για την άσκηση ανεξέλεγκτης εξουσίας ακόμη και μετά την ήττα του στις εκλογές του 2020» σημειώνει στο καινούργιο του βιβλίο με τον εύλογο τίτλο «Η Κρίση του Δημοκρατικού Καπιταλισμού» ο συγγραφέας και αρθρογράφος των «Financial Times» Μάρτιν Γουλφ.
Ο Γουλφ, ένας από τους «πρυτάνεις» της δημοσιογραφίας, δεν διστάζει να ονοματίσει τους υπευθύνους της δημοκρατικής έκπτωσης που παρατηρείται σήμερα σε πάμπολλες φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης: «Η άνοδος του Τραμπ, μαζί με εκείνη του Μπόρις Τζόνσον στη Βρετανία, υπονόμευσε τη διεθνή αξιοπιστία των δύο χωρών και αποδυνάμωσε τη συνοχή του δυτικού στρατοπέδου. Πάνω απ’ όλα, η δημαγωγική τους προσέγγιση στην πολιτική υπονόμευσε το κράτος δικαίου, τη δέσμευση στην αλήθεια και την αξιοπιστία των διεθνών συμφωνιών, τους τρεις θεμελιώδεις πυλώνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας» σημειώνει ο συγγραφέας.
«Μηδέν άγαν» είναι το μότο του πονήματος του Μάρτιν Γουλφ, που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση του Κωστή Πανσέληνου. Διότι ο συγγραφέας αναλύει διεξοδικά πώς χάσαμε το μέτρο.
Πώς φτάσαμε στο σημείο «οι άρχουσες ελίτ – εμπορικές, πολιτιστικές, διανοητικές, πολιτικές και διαχειριστικές – να πάψουν να εμπνέουν εμπιστοσύνη στους πολίτες, ως συνέπεια των δικών τους ηθικών και διανοητικών αποτυχιών». Κάτι που, κατά τον συγγραφέα, οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι «η οικονομία δεν προσφέρει την ασφάλεια και την ευρεία ευημερία που προσμένει μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας μας».
Και την ευθύνη γι’ αυτό φέρουν βεβαίως οι ελίτ που «δεν διαφυλάττουν τα εύθραυστα επιτεύγματα του δημοκρατικού καπιταλισμού, προτού τα καταπιούν τα κύματα του πλουτοκρατικού λαϊκισμού και της τυραννίας». «Το Βήμα» προδημοσιεύει αποσπάσματα από την «Κρίση του Δημοκρατικού Καπιταλισμού».
Martin Wolf Η Κρίση του Δημοκρατικού Καπιταλισμού, Μετάφραση Αλέξανδρος Λάμπρου. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2024, σελ. 504, τιμή 26,50 ευρώ. Το βιβλίο κυκλοφορεί στις 10 Δεκεμβρίου.
Προδημοσίευση
«Σε μια κλειστή κοινωνία όπου όλοι είναι ένοχοι, το μόνο έγκλημα είναι να σε πιάσουν»
«…Ενώ η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο παγκόσμιος καπιταλισμός είχαν θριαμβεύσει πριν από τρεις δεκαετίες, σήμερα έχουν χάσει τη νομιμότητά τους. Κι αυτό είναι σημαντικό επειδή είναι αντιστοίχως το πολιτικό και οικονομικό λειτουργικό σύστημα της σημερινής Δύσης. Η δημοκρατία απονέμει την κυριαρχία στους ψηφοφόρους με βάση την ιδιότητα του πολίτη. Ο καπιταλισμός απονέμει τη λήψη αποφάσεων στους ιδιοκτήτες και τους διαχειριστές των ιδιωτικών επιχειρήσεων που επιδίδονται σε παγκόσμιο ανταγωνισμό. Είναι προφανές πως υπάρχει σημαντικό ενδεχόμενο να σημειωθεί σύγκρουση μεταξύ του πολιτικού και του οικονομικού αυτού συστήματος: οι δημοκρατικές πολιτικές είναι εθνικές, ενώ η οικονομία της αγοράς είναι παγκόσμια· και οι δημοκρατικές πολιτικές στηρίζονται στην εξισωτική ιδέα “ένας άνθρωπος, μία ψήφος”, ενώ η οικονομία της αγοράς στηρίζεται στην άνιση ιδέα ότι καρπούς δρέπουν μόνο οι επιτυχημένοι ανταγωνιστές.(…)
Οι πρωταρχικοί στόχοι για τη μεταρρύθμιση της καπιταλιστικής οικονομίας είναι: 1. Αυξανόμενο, ευρέως διαδεδομένο και βιώσιμο βιοτικό επίπεδο. 2. Καλές δουλειές για εκείνους που μπορούν και είναι προετοιμασμένοι να δουλέψουν. 3. Ισότητα ευκαιριών. 4. Ασφάλεια για εκείνους που τη χρειάζονται. 5. Τέλος στα ειδικά προνόμια μερικών. Στόχος είναι η θεραπεία των παθογενειών, όχι η οικουμενική ευτυχία. Η προσέγγιση στις μεταρρυθμίσεις είναι αυτή της “τμηματικής κοινωνικής”, όπως την πρότεινε ο Καρλ Πόπερ, όχι η επαναστατική υπερέκταση, που τόσα δεινά έχει επιφέρει. Πίσω από τις προτάσεις αυτές κρύβεται μια βαθύτερη προοπτική. Η δημοκρατία με το καθολικό δικαίωμα ψήφου θα βασιστεί σε πολίτες με οικονομικές αλλά και πολιτικές υποχρεώσεις. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις δεν θα έχουν το ελεύθερο να κάνουν ό,τι θέλουν. Σημαίνει την καταβολή φόρων ακόμη και από τους οικονομικά ισχυρούς. Σημαίνει ότι το κράτος πρέπει να είναι ικανό και δραστήριο, ενώ παράλληλα θα διέπεται από το δίκαιο και θα λογοδοτεί στους πολίτες. Τα παραπάνω αποτέλεσαν το ξεκάθαρο δίδαγμα του 20ού αιώνα. (…)
Οι ελίτ θα πρέπει να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Μια πολύπλοκη κοινωνία είναι αδιανόητη δίχως τις ελίτ. Απεναντίας, φαντάζει σχεδόν αναπόφευκτη μια κοινωνία όπου θα έχουν κυριαρχήσει αρπακτικές, μυωπικές και αμοραλιστικές ελίτ. Κι αν προκύψουν τέτοιες ελίτ σε μια δημοκρατία, τότε αυτή θα καταρρεύσει. Ετσι έγινε και στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. Το ίδιο συμβαίνει στην Ουγγαρία, στην Πολωνία, ακόμα και στις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι ένας λαβύρινθος από περιορισμούς, κάποιοι από τους οποίους έχουν τη μορφή νόμων, πολλοί όμως είναι άρρητοι. Σε τελική ανάλυση, εξαρτάται από τη φιλαλήθεια και την αξιοπιστία εκείνων που κατέχουν τις θέσεις ευθύνης. Η διαφθορά, οι αδικίες και τα ψέματα των ελίτ διαλύουν τους δεσμούς που συνδέουν τους πολίτες μεταξύ τους, αντικαθιστώντας έτσι τον πατριωτισμό με έναν ολοένα βαθύτερο κυνισμό. Οπως δήλωσε ο σπουδαίος δημοσιογράφος Χάντερ Σ. Τόμπσον, “σε μια κλειστή κοινωνία όπου όλοι είναι ένοχοι, το μόνο έγκλημα είναι να σε πιάσουν. Στον κόσμο των κλεφτών, η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η ηλιθιότητα”. Σε τέτοιες συνθήκες, μόνο μια ολιγαρχία ή απολυταρχία μπορεί να υπάρξει. Η δημοκρατία θα αφανιστεί. (…)
Ομως κάποια πράγματα παραμένουν αναλλοίωτα. Οι άνθρωποι πρέπει να αναλάβουν συλλογική και ατομική δράση. Η κοινή δράση στο πλαίσιο μιας δημοκρατίας σημαίνει ότι πρέπει να δράσουν και να σκέφτονται ως πολίτες. Πρόκειται για μια στιγμή μεγάλου φόβου και αχνής ελπίδας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε τον κίνδυνο και να τον καταπολεμήσουμε προκειμένου να μετατρέψουμε τις ελπίδες μας σε πραγματικότητα. Αν αποτύχουμε, η τρεμάμενη φλόγα της πολιτικής και ατομικής ελευθερίας θα σβήσει ξανά από τον κόσμο».
