Η αγάπη είναι σχεδόν πάντα παρούσα στις τέχνες και εμείς πολύ συχνά μουρμουρίζουμε τραγούδια που μιλούν για αυτή – συνήθως για την απώλεια ή την αναζήτησή της. Παρά ταύτα, σπάνια αναφερόμαστε στην αγάπη στις καθημερινές συζητήσεις και μάλλον βλέπουμε υποτιμητικά εκείνη ή εκείνον που θα θίξει σχετικά θέματα. Ομως, η αφροαμερικανή θεωρητικός, συγγραφέας και ακτιβίστρια μπελ χουκς (bell hooks, κατά τη δική της γραφή) τολμά, χωρίς να φοβάται ότι θα θεωρηθεί συναισθηματική, να εμβαθύνει στο τι σημαίνει να αγαπάμε και γιατί βγάζουμε την αγάπη από τη ζωή μας, ενώ την αποζητούμε.
Η χουκς υποστηρίζει ότι σκεφτόμαστε την αγάπη ως ένα συναίσθημα, αλλά η αληθινή αγάπη φαίνεται στις πράξεις και αυτές διαμορφώνουν και τα συναισθήματά μας. Η αγάπη, τονίζει, είναι ένας συνδυασμός φροντίδας, αφοσίωσης, εμπιστοσύνης, αναγνώρισης, υπευθυνότητας και σεβασμού και παράλληλα η βούληση να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας και να συμβάλουμε στην πνευματική ανάπτυξη τη δική μας και του άλλου.
Η ισχυρή έλξη για κάποιο άλλο άτομο χωρίς να εμπλέκεται η βούληση δεν είναι αγάπη‧ είναι κάθεξη, συναισθηματική επένδυση σε ένα πρόσωπο. Συνήθως οι σχέσεις αυτές απογοητεύουν και τότε πολλοί στρέφονται στα βιβλία αυτοβοήθειας. Ομως αυτά δεν βοηθούν γιατί δεν απαιτούν την ανατροπή των παραδεδεγμένων αντιλήψεων για τους έμφυλους ρόλους και την κουλτούρα. Αντίθετα, ενθαρρύνουν τον καθένα ξεχωριστά να προσαρμοστεί σε έναν πατριαρχικό κόσμο όπου η αγάπη εκλείπει, τα πραγματικά συναισθήματα φιμώνονται και ο σεξισμός κανονικοποιείται, γράφει η χουκς.
Οι πατριαρχικές αντιλήψεις αποξενώνουν τους ανθρώπους από τα συναισθήματά τους: Οι γυναίκες μαθαίνουν από τη σεξιστική κοινωνικοποίησή τους να προσποιούνται τις αδύναμες για να χειραγωγούν και να λένε ψέματα για να ευχαριστούν τους άλλους, δηλαδή να αρνούνται τον πραγματικό εαυτό. Αυτό συχνά οδηγεί στην κατάθλιψη. Οι άνδρες αποδέχονται τη γυναικεία απάτη και, προσαρμοζόμενοι στα πατριαρχικά πρότυπα, αποποιούνται την επιθυμία να αγαπήσουν και να αγαπηθούν αφού η αυταρχική αρρενωπότητα απαιτεί να είναι ισχυρότεροι από τις γυναίκες και χωρίς συναισθήματα. Επινοούν έτσι έναν ψεύτικο εαυτό με αποτέλεσμα να μην μπορούν να συνδεθούν με τους άλλους. Και όταν οι φεμινίστριες τους είπαν ότι δεν χρειαζόταν να είναι μάτσο άνδρες, η μόνη εναλλακτική ήταν να παραμείνουν αγόρια.
Αλήθεια και κριτική σκέψη
Ομως η αγάπη δεν μπορεί να ευδοκιμήσει εντός ενός πλαισίου εξαπάτησης. Πρέπει ως κοινωνία να «πολιτικοποιήσουμε» την αγάπη που λείπει από τον σημερινό λόγο, τονίζει η χουκς, να λέμε την αλήθεια, να σκεφτόμαστε κριτικά τον εαυτό μας και τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε, να ενεργούμε συνειδητά και σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε και καταλαβαίνουμε. Το χάσμα μεταξύ ενός ψεύτικου εαυτού και ενός πιο αυθεντικού δεν θα υπάρχει αν καλλιεργήσουμε την αυτοεκτίμησή μας, η οποία χάνεται καθώς η λατρεία του χρήματος, της εξουσίας και της κατανάλωσης δεν αφήνει χώρο για πνευματικότητα.
Η new age λογική, που πρεσβεύει ότι καθένας επιλέγει να είναι επιτυχημένος ή όχι, αφαιρεί από τα προνομιούχα υποκείμενα το βάρος της ευθύνης και καλλιεργεί έναν επικίνδυνο ναρκισσισμό μιλώντας για αυτοβελτίωση του ατόμου έξω από την κοινότητα. Ετσι, αντί να μας προσκαλεί να αγαπήσουμε τους άλλους, μας επιβάλλει να επενδύσουμε στη λογική της αλλοτρίωσης και της αποξένωσης. Ο καπιταλισμός και η πατριαρχία ως δομές κυριαρχίας συσκοτίζουν την ικανότητά μας να αγαπάμε και έχουν υπονομεύσει τη διευρυμένη οικογένεια και τον κοινοτισμό, όπου τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα μέσα στην κοινότητα να γνωρίσουν την αγάπη μέσω της φιλίας. Ταυτόχρονα, η πατριαρχική οπτική συντηρεί τον φόβο για να διασφαλίσει την υποταγή και η υλιστική κουλτούρα προωθεί μια προτεσταντική εργασιακή ηθική για να αγοράζουμε περισσότερα αγαθά.
Η χουκς πιστεύει ότι έχουμε δύναμη να αντισταθούμε και να διώξουμε τον φόβο υιοθετώντας μια ηθική της αγάπης που θα συμπεριλαμβάνει φροντίδα, αφοσίωση, εμπιστοσύνη, ευθύνη και αμοιβαία αναγνώριση, ενώ οι οικολογικές πρακτικές θα σταματήσουν την αλόγιστη σπατάλη για να σωθεί ο πλανήτης. Η επίγνωση ότι ο θάνατος και ο πόνος είναι μέσα στη ζωή θα υπενθυμίζει ότι τα πλάνα είναι παροδικά και θα βοηθήσει στην πνευματική ανάπτυξη.
Πνευματική ζωή για τη χουκς σημαίνει αφοσίωση σε έναν τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που τιμά τις αρχές της συνύπαρξης, της σύνδεσης με τους άλλους και με τον φυσικό κόσμο χωρίς εξουσιαστικές τάσεις. Πιστεύει ότι όλοι μπορούν να μάθουν να αγαπούν και όταν θα πάμε κόντρα στις πατριαρχικές αντιλήψεις και θα αποκοπούμε από τον σεξιστικό τρόπο σκέψης, θα μπει τέλος και στην ενδοοικογενειακή βία και στη βία κατά των γυναικών. Η αγάπη είναι μια πράξη της βούλησης, καταλήγει η χουκς σε αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της‧ μια τέχνη που οφείλουμε να τη μάθουμε για να γίνει καλύτερη κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας.
Η κυρία Αννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
