Η πολιτική ορθότητα σε σχέσεις, επιστήμη, θρησκεία

«Η πολιτική ορθότητα
έχει γίνει

η πιο δυστυχισμένη θρησκεία στον κόσμο»

Nick Cave, What is mercy for you?

What do you think of cancel culture? (Αύγουστος 2020)

Σάββατο, 31/8/2019. Σε κατάμεστο πολυχώρο επαρχιακής πόλης ορκίζεται ενώπιον του επιχώριου Μητροπολίτη η νέα δημοτική αρχή. Η θρησκευτική τελετή σύντομα φτάνει στο σημείο που ψάλλεται το απολυτίκιο «Σώσον, Κύριε τον λαόν Σου…». Η ιερότητα της στιγμής διακόπτεται άξαφνα από τις φωνασκίες τοπικού βουλευτή, ο οποίος εξεγείρεται στο άκουσμα της φράσης «νίκας τοις βασιλεύσι…» και επιτάσσει τον προεστώτα να στοιχηθεί με την ορθότητα της λατρευτικής πράξης… Η παρέμβαση δικαιολογήθηκε εκ των υστέρων από το γεγονός ότι, μετά την αλλαγή του πολιτεύματος το 1974, ήταν επιβεβλημένο να υποβληθεί και η εκκλησιαστική γραμματεία σε έναν «οιονεί αναδρομικό εκδημοκρατισμό», με την απάλειψη κάθε αναφοράς σε «βασιλείς» προκειμένου να αποφεύγονται, έστω ανεπίγνωστα, αμφίσημοι συνειρμοί…

Το περιστατικό αυτό αποτελεί μία χαρακτηριστική, εφαρμοσμένη εκδοχή της λεγόμενης «πολιτικής ορθότητας», η οποία κατέχει πλέον δεσπόζουσα θέση στη δημόσια σφαίρα. Τις καταβολές της προβληματικής αυτής, την εννοιοδότηση και τις συνδηλώσεις της, καθώς και τις επιμέρους εκφάνσεις και εκδηλώσεις της πραγματεύεται, με κριτικό πνεύμα και διεισδυτική ματιά, ο Σπύρος Βλαχόπουλος, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στην alma mater Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, στο τελευταίο δοκίμιό του, το οποίο, με τον ερωτηματικό τίτλο «Πολιτική ορθότητα: η σύγχρονη λογοκρισία;» και τον επεξηγηματικό υπότιτλο «Από τη νομική στην πολιτική ορθότητα και στα όρια της πνευματικής έκφρασης», κυκλοφορεί προσφάτως από τις φερέλπιδες εκδόσεις Ευρασία.

Σύμφωνα με την ερμηνευτική σημασιοδότηση του Φράνσις Φουκουγιάμα, την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας, «η πολιτική ορθότητα αναφέρεται σε πράγματα που δεν μπορούμε να λέμε δημόσια χωρίς να φοβηθούμε μία εξευτελιστική ηθική καταδίκη». Ο Σπύρος Βλαχόπουλος, αφού αναδεικνύει, ως κατεξοχήν ειδικός, τη συνταγματική διάσταση του φαινομένου, επιμελώς εντοπίζει και παρουσιάζει, με γλώσσα απλή και εύληπτη – πετυχαίνοντας έτσι να διευρύνει το αναγνωστικό του κοινό, τα αποτυπώματα της «πολιτικής ορθότητας», τα οποία είναι, κατά έναν εντυπωσιακό τρόπο, ευδιάκριτα σε όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής και της δράσης μας. Σε αυτούς καταλέγονται, μεταξύ άλλων, ο δημόσιος διάλογος, η καλλιτεχνική δημιουργία, η εκπαιδευτική διαδικασία (επ’ αυτού, ο συγγραφέας καταθέτει με αμεσότητα και την προσωπική του μαρτυρία), η επιστήμη, οι επαγγελματικές και εργασιακές σχέσεις, η δημοσιογραφία, η διαφήμιση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) και, ασφαλώς, η θρησκεία.

Η τελευταία είναι γνωστό ότι έχει βρεθεί με διάφορες αφορμές στην προκρούστεια κλίνη της «πολιτικής ορθότητας». Θα περιοριστώ σε δύο παραδείγματα, τα οποία μνημονεύονται και από τον συγγραφέα (σ. 88, 92). Το πρώτο αφορά στην παραδοσιακή πλέον αντιπαράθεση εάν πρέπει να αντικατασταθεί η ευχή «Καλά Χριστούγεννα» (Merry Christmas) από την ουδέτερη και πολιτικώς ευπρεπέστερη «Καλές γιορτές» (Seasonʾs greetings) ή να καταργηθεί ο χριστουγεννιάτικος διάκοσμος με την τοποθέτηση φάτνης στους δημόσιους χώρους, που απεικονίζει τη στιγμή «της του Χριστού γεννήσεως», προκειμένου να μην προσβάλλονται οι πιστοί άλλων θρησκειών, ιδίως οι μουσουλμάνοι… Από την πολιτική ορθότητα, όμως, δεν έχει ξεφύγει ούτε η Βίβλος, η οποία συχνά «ξαναδιαβάζεται» από επιμελητές εκδοτικών οίκων (sensitive readers) – η τάση θα ενισχυθεί προφανώς και θα διευκολυνθεί με την εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης – προκειμένου να «διορθωθούν» αναφορές που δεν είναι τυχόν συμβατές με τους κανόνες της σύγχρονης πολιτικής ορθότητας. Είναι ενδεικτικό ότι ήδη στο μακρινό 1995 ο εκδοτικός οίκος Oxford University Press δημοσίευσε μία «μετάφραση» της «Καινής Διαθήκης και των Ψαλμών» (The New Testament and Psalms: An Inclusive Version), από την οποία απαλείφθηκε, για παράδειγμα, η επίκληση «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς», η οποία θεωρήθηκε ως προσβολή του φεμινιστικού κινήματος…

Στον Βολταίρο χρεώνεται η εξής αποφθεγματική ρήση: «Με τα βιβλία συμβαίνει ό,τι και με τους ανθρώπους: ένας μικρός αριθμός είναι πολύ σημαντικά και τα υπόλοιπα χάνονται στο πλήθος». Είναι σίγουρο ότι το παρόν βιβλίο, το οποίο σημειωτέον διαβάζεται απνευστί, δεν έχει θέση στη δεύτερη κατηγορία…

Ο κ. Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής του Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και δικηγόρος.