Λεονάρδο Παδούρα
Η διαφάνεια του χρόνου
Μετάφραση Κώστας Αθανασίου
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018
σελ. 576, τιμή 23 ευρώ
Ο Παδούρα (Αβάνα, 1955), δημοσιογράφος και κριτικός, έγινε παγκοσμίως γνωστός με την αστυνομική τετραλογία του «Οι τέσσερις εποχές», όπου πρωταγωνιστεί ο αστυνομικός Μάριο Κόντε. Πάντως, δεν αφηγείται απλώς αστυνομικές περιπέτειες με αινίγματα για να διασκεδάσει τον αναγνώστη, αλλά επιχειρεί να μιλήσει για τη σύγχρονη Κούβα ή, καλύτερα, για τη σύγχρονη ερειπωμένη Αβάνα.
Το μυθιστόρημα Η διαφάνεια του χρόνου τοποθετείται στην Αβάνα το φθινόπωρο του 2014. Οταν ο Μάριο Κόντε πλησιάζει τα εξήντα και αισθάνεται γέρος – έχει ερωτική σχέση με την Ταμάρα -, δέχεται να ασχοληθεί ως ερευνητής με μια υπόθεση που του αναθέτει ο παλιός του συμφοιτητής Μπόμπι Ρόκε, ένας gay εκκεντρικός επιχειρηματίας: ο εραστής του, κάποιος Ραϊντέλ, λήστεψε το σπίτι του και πήρε κοσμήματα και ένα ξύλινο άγαλμα της Παρθένου που προέρχεται από την Καταλωνία. Η αμοιβή του είναι αρκετά καλή, και μάλιστα σε αμερικανικά δολάρια, είδος δυσεύρετο στην Κούβα, οπότε στρώνεται στη δουλειά, έχοντας ως συνεργάτη του τον Γιόγι τον Περιστέρη. Οι δυο τους αναγκάζονται να καταδυθούν στον υπόκοσμο της Αβάνας, ο οποίος εδρεύει σε μια αχαρτογράφητη περιοχή της πόλης, όπου ζουν οι ενδεείς της Κούβας, μια παραγκούπολη. Ωστε η Κούβα έχει σήμερα τις δικές της φαβέλες, όπως εκείνες του Ρίο ντε Τζανέιρο και άλλων πόλεων της Λατινικής Αμερικής; Σύμφωνα με τον Παδούρα, η συγκεκριμένη γειτονιά των καταφρονεμένων είναι υπαρκτή, μολονότι μοιάζει απίθανη.
Πιο πολύ και από τη δράση του ήρωα και των φίλων του, ο αναγνώστης ενδιαφέρεται να μάθει όσα αφορούν την Κούβα, τη χώρα του Φιντέλ Κάστρο και του Ερνέστο Γκεβάρα. Είναι φανερό πως ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την αστυνομική ίντριγκα ως πρόσχημα για ένα αντικυβερνητικό μυθιστόρημα για την Κούβα. Ευθύς εξαρχής ο Παδούρα πετάει βέλη προς το κουβανικό κράτος, μιλώντας για «τη φαλλοκρατική-σοσιαλιστική πατρίδα». Γεμάτος απογοήτευση, θλίψη, μα και νοσταλγία για το ειδυλλιακό παρελθόν της χώρας, ζωγραφίζει με μελανά χρώματα τις κοινωνικές συνθήκες στην Κούβα. Ωστόσο, αφήνει να φανεί ότι οι σύγχρονοι Κουβανοί απολαμβάνουν ένα είδος ελευθερίας που ήταν δύσκολο να τη φανταστούν μερικά χρόνια πριν. Την ίδια ελευθερία απολαμβάνει και ο ίδιος ο Παδούρα, αφού τα βιβλία του εκδίδονται, πωλούνται και διαβάζονται και στην πατρίδα του, μολονότι η πλειονότητα των αναγνωστών του βρίσκεται εκτός Κούβας.
Ενα άλλο στοιχείο του μυθιστορήματος, το οποίο όμως ενώ συνδέεται με την πλοκή δεν αποτελεί ουσιώδες μέρος της, δηλαδή δεν συντείνει ούτε στην κατανόηση των συμβάντων ούτε στην έρευνα για τον εντοπισμό του αγάλματος της Παρθένου, είναι η εξιστόρηση της ζωής κάποιου Αντόνι Μπαράλ, ο οποίος μετέφερε το άγαλμα από την Ισπανία στην Κούβα την εποχή του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλον Αντόνι Μπαράλ, ο οποίος ανακάλυψε το ίδιο άγαλμα δίπλα σε μια νεκρή βελανιδιά το 1472.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι άνθρωποι στην πατρίδα του προσπαθούν να παλέψουν και να ισορροπήσουν ανάμεσα στην πείνα και στις αρχές τους, την εξαθλίωση και την αξιοπρέπεια, τη φτώχεια και την περηφάνια. Οι ηλικιωμένοι πάντως συσσωρεύουν στη μνήμη τους χίμαιρες. Μια τέτοια χίμαιρα κουβαλάει και ο Μάριο Κόντε, ο οποίος κάποτε ονειρευόταν να αφοσιωθεί στη συγγραφή συγκινητικών ιστοριών σαν εκείνες του Σάλιτζερ με το στυλ του Χεμινγκγουέι. Σε κάθε περίπτωση, Η διαφάνεια του χρόνου είναι ένα συγκινητικό μυθιστόρημα για την Κούβα και τους Κουβανούς που γράφτηκε με τους κανόνες της αστυνομικής λογοτεχνίας, ενώ στην ουσία είναι άκρως πολιτικό και κοινωνικό.
