Η μεταπολεμική Ευρώπη

Ο κίνδυνος της συγγραφής ενός έργου που αγγίζει το παρόν, έστω και ως καταληκτικό σημείο, είναι να ξεπεραστεί από τα γεγονότα. Ο διακεκριμένος βρετανός ιστορικός Ιαν Κέρσοου, συγγραφέας μιας βιογραφίας του Χίτλερ που εξακολουθεί να θεωρείται έργο αναφοράς είκοσι χρόνια μετά την έκδοσή της, βρέθηκε στην παράδοξη αυτή θέση το 2016: δίνοντας σχήμα στον δεύτερο τόμο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας του, η οποία θα ολοκλήρωνε χρονολογικά την Penguin History of Europe (ένα μείζον εννεάτομο εγχείρημα με τη σύμπραξη σημαινόντων ονομάτων όπως αυτά του Αντονι Γκράφτον και του Ρίτσαρντ Εβανς), αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να ξανασκεφτεί τον τίτλο της. Η Θρυμματισμένη ήπειρος (Fractured Continent) δεν αρκούσε πια για το μέγεθος της αταξίας που μετά την ελληνική κρίση και το προσφυγικό κύμα του 2015, το Brexit και την άνοδο της Μαρίν Λεπέν απειλούσε να ανατρέψει ολόκληρο το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η Ευρώπη σε δίνη (Roller-Coaster) αποδίδει με πιστότητα τις διακυμάνσεις της μεταπολεμικής περιόδου, καθώς και την απουσία, όπως επισημαίνει ο Κέρσοου στα προλεγόμενά του, μιας ενοποιητικής θεματικής για τις επτά αυτές δεκαετίες.

Αυτό δεν εμποδίζει τον βρετανό ιστορικό να αφηγηθεί με ενάργεια τις ταλαντώσεις της εποχής, από την «ένδοξη τριακονταετία» της οικονομικής ανόδου και τις κοινωνικές και πολιτισμικές μεταβολές της ως την κατάρρευση του κομμουνισμού και την έλευση της απρόσκοπτης παγκοσμιοποίησης. Πρακτικά, ο Κέρσοου βλέπει την Ευρώπη να εξελίσσεται μεταξύ «δύο εποχών ανασφάλειας» – της ψυχροπολεμικής πυρηνικής απειλής και της πρόσφατης δεκαετίας των κρίσεων, του Brexit και του Ντόναλντ Τραμπ. Τα μηνύματα είναι αντιφατικά: η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελεί ιδιότυπο και πρωτόγνωρο πολιτικό οργανισμό, η επιτυχία της ωστόσο αμφισβητείται από την αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων, το δημογραφικό έλλειμμα, την κλιματική αλλαγή, την πρόκληση λαϊκιστών δημαγωγών και νεοαυταρχικών καθεστώτων. Η συναρπαστική αυτή τοιχογραφία της εποχής μας κλείνει αναπόφευκτα με μια νότα αβεβαιότητας, ταιριαστής τόσο για τη στιγμή της συγγραφής της όσο και για τον τωρινό καιρό της πανδημίας.