Η λογοτεχνία στην παραλία

Μέρος μιας καθιερωμένης θερινής τελετουργίας, πακεταρισμένο σε τσάντες παραλίας πλάι στο αντηλιακό, αντίβαρο του αέρα σε μια ψάθα, αναπαυμένο σε μια πετσέτα ή μια ξαπλώστρα, συχνά με τσακισμένες σελίδες αντί σελιδοδείκτη ως ένδειξη της πιο φθαρτής του υπόστασης σε σχέση με ομοειδή του άλλων εποχών του έτους, το βιβλίο είναι αναπόσπαστο στοιχείο των καλοκαιρινών διακοπών. Για μεγάλο τμήμα του κοινού (του φανταστικού αυτού όντος που καλείται και «μέσος αναγνώστης») το διάβασμα φαίνεται να συμβαδίζει με την πλήρη απαλλαγή από τις ευθύνες της καθημερινότητας – στάση επιβεβαιωμένη από έρευνες, πρόδηλη στην επιλογή των εκδοτικών οίκων να κατευθύνουν σημαντικό αριθμό εκδόσεων προς το τέλος της σεζόν και καθαγιασμένη από το ετήσιο πλήθος των λιστών με προτάσεις ανάγνωσης στον Τύπο, συνήθεια που οι «New York Times» χρονολογούν ήδη από το 1897.

Ενδιαφέρουσα αντιστοίχως είναι η σύνθεση της γραμματείας που παρεπιδημεί σε θάλασσες και ακτές. Κάποτε στην άμμο καταναλώνονταν αναφανδόν βιβλία τσέπης με προνομιακό πεδίο τις φθηνές χαρτόδετες εκδόσεις των περιπτέρων οι οποίες έφεραν στην ελληνική αγορά μια πρώτη εξοικείωση με την έννοια του μπεστ σέλερ. Η έκλειψή τους έκτοτε δεν άλλαξε δραστικά τις προτιμήσεις. Κάτω από την ομπρέλα δεν αποκλείεται φυσικά να συναντήσει κανείς ενίοτε ποιητές, επιστήμονες, ιστορικούς, πολιτικούς – η ανάγνωση συνιστά άλλωστε μια απόλυτα εξατομικευμένη πρακτική. Κατά πλειοψηφία, όμως, το καλοκαίρι είναι ταυτισμένο με είδη που επιζητούν πρωτίστως την ψυχαγωγία και δευτερευόντως, σε ένα υποκείμενο επίπεδο, τον αναστοχασμό. Εξ ου και το νουάρ, το θρίλερ, η επιστημονική φαντασία αποτελούν τους πρωταθλητές του. Με τον Δεκαπενταύγουστο επί θύραις διαβάζουμε τρεις (συν έναν) από τους πιο εξέχοντες εκπροσώπους τους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής.

Στίβεν Κινγκ

Στίβεν Κινγκ

Παραμυθικός τρόμος

Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ο Στίβεν Κινγκ υπήρξε κατ’ εξοχήν συγγραφέας του θέρους. Παραγωγός πολυσέλιδων χορταστικών (και υπαινικτικών) αφηγημάτων του αλλόκοτου, προσφερόταν πάντοτε για απενοχοποιημένες διανοητικές αποδράσεις συμβατές με την αποφόρτιση των ημερών.

Στο Παραμύθι (εκδ. Κλειδάριθμος), το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του, το οποίο γράφτηκε στη διάρκεια της πανδημίας και σύμφωνα με τον ίδιο είχε (συνειρμικά, ίσως, αλλά διόλου τυχαία) ως αφετηρία την εικόνα μιας ερημωμένης πόλης, παίζει με μια ολόκληρη παράδοση, όπως υποδηλώνει ο τίτλος. Αιματηρό, αγωνιώδες και εμβολιασμένο με ισχυρές δόσεις λογοτεχνίας τρόμου, αφορμάται από τη γνωριμία του δεκαπεντάχρονου Τσάρλι με έναν παράξενο ηλικιωμένο άνδρα σε μια επαρχιακή αμερικανική κωμόπολη, συνεχίζεται με την κατάβαση του νεαρού μέσα από μια τρύπα σαν εκείνη της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων και περιγράφει την εμπλοκή του στην πραγματικότητα ενός άλλου κόσμου τον οποίο κυβερνά με σαδιστική βία ο πάλαι ποτέ πρίγκιπάς του που έχει ενδώσει σε κάποια εκδοχή του αρχέγονου Κακού. Σε αυτή την παραμυθική δυστοπία όπου σε κάθε βήμα απαντώνται αναφορές σε κλασικούς μύθους όπως η Σταχτοπούτα, η Χιονάτη και οι επτά νάνοι, η Χρυσομαλλούσα, τα Τρία γουρουνάκια, το Χάνσελ και Γκρέτελ, Ο Τζακ και η φασολιά (αλλά και σε σύγχρονες δημιουργίες όπως ο Μάγος του Οζ, το Κάτι κολασμένο έρχεται προς τα εδώ του Ρέι Μπράντμπερι και τα έργα του Χ. Φ. Λάβκραφτ), μαγεία δεν υπάρχει. Στη θέση της επικρατεί μια διεστραμμένη επιστήμη προορισμένη να υποτάσσει ζώντες και να ηλεκτροδοτεί νεκρούς προκειμένου να χρησιμεύουν ως ανδρείκελα της εξουσίας. Ως είθισται, ο νεαρός πρωταγωνιστής θα αναγνωριστεί ως πρίγκιπας, θα συναντήσει την πριγκίπισσά του και από κοινού θα αποδυθούν στην απόπειρα σωτηρίας του παράλληλου αυτού σύμπαντος. Εξυπακούεται ότι η προσπάθειά τους περιλαμβάνει μεταμφιέσεις, προδοσίες, συλλήψεις, αποδράσεις, περιπλανήσεις, μονομαχίες, λαβυρίνθους, φόνους, ακρωτηριασμούς και γενναίες ποσότητες υπερφυσικής φρίκης.

Ο Κινγκ εδώ παραπέμπει στην προγενέστερη της καταγραφής των λαϊκών προφορικών παραδόσεων από τους λαογράφους του 17ου και 18ου αιώνα (Σαρλ Περό, Αδελφοί Γκριμ) μορφή, όπου οι μετέπειτα παιδικές ιστορίες ήταν «παραδειγματικοί μύθοι» ενηλίκων διανθισμένοι με σκηνές βίας και τρόμου, προορισμένοι να επιβεβαιώνουν τις νόρμες και τις αξίες της κοινωνίας. Πατώντας σε αυτό το υπόβαθρο, ο Στίβεν Κινγκ διαχειρίζεται υποδειγματικά στο τρομακτικό του παραμύθι τον υπαινιγμό, την αναμονή, την επίκληση του άμορφου, τα συστατικά στοιχεία της λογοτεχνίας του υπερφυσικού.

Καρίλ Φερέ

Καρίλ Φερέ

Ανανεωτικό νουάρ

Στρώματα υποκείμενα της καθημερινής όψης του κόσμου ανασκάπτει και ο Καρίλ Φερέ. Ο βραβευμένος λογοτέχνης που έδωσε νέα πνοή στο σημερινό γαλλικό νουάρ μεταβαίνει με το δεξιοτεχνικά γραμμένο Ζουλού (εκδ. Αγρα) στο Κέιπ Τάουν.

«Η πόλη φάρος της χώρας, μικρή παραλιακή Νέα Υόρκη», επιφανειακά μόνο είναι ειδυλλιακή. Μετά την πτώση του απαρτχάιντ η Νότια Αφρική είναι μια πυριτιδαποθήκη. Μαύροι και λευκοί, Ζουλού, Κόσα και Αφρικάνερ αλληλοϋποβλέπονται πάνω από τα αγεφύρωτα χάσματα που έχει αφήσει το ρατσιστικό καθεστώς, ενώ το AIDS καλπάζει και η κοινωνία μαστίζεται από την ανεξέλεγκτη δράση συμμοριών. Στο ζοφερό αυτό φόντο ο Φερέ στήνει μια πλοκή που φαινομενικά συνιστά κλασικό αστυνομικό whodunit (ο μαύρος αστυνομικός Αλι Νιούμαν αναλαμβάνει την ευαίσθητη υπόθεση της δολοφονίας μιας νεαρής λευκής), σταδιακά όμως εκτρέπεται της πορείας του για να οδηγήσει σε διαδρομές με τερματικούς σταθμούς την πολιτική βία του παρελθόντος και τα επιχειρηματικά συμφέροντα του παρόντος.

Ακολουθώντας τα ίχνη της νεκρής κοπέλας, ο Νιούμαν αντιλαμβάνεται ότι η διαπλοκή εμπορίου ναρκωτικών και εκτεταμένων διασυνδέσεων με υπεράνω πάσης υποψίας πρόσωπα που αποκαλύπτει ο φόνος δεν είναι παρά η βιτρίνα μιας πολύ πιο σκοτεινής πλεκτάνης που αφορά παράνομα ιατρικά πειράματα σε ανθρώπους, τα οποία πραγματοποιούνται εν κρυπτώ για λογαριασμό μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών με την κάλυψη των υπολειμμάτων των μηχανισμών του απαρτχάιντ. Σε μια χώρα με ελλειμματικούς θεσμούς όπου η ζωή είναι φτηνή, η σύμπραξη κρατικού και ιδιωτικού τομέα τρέφει τόσο τη νόμιμη όσο και την παράνομη οικονομία και το αποτέλεσμά της είναι μια ατέλειωτη σειρά πτωμάτων.

Καθώς, ωστόσο, η Νότια Αφρική βρίσκεται στα πρόθυρα της διοργάνωσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2010 σκάνδαλα δεν επιτρέπονται. Οπως και στα περισσότερα έργα του, ο Φερέ δεν βαυκαλίζεται με ψευδαισθήσεις ούτε προσφέρει στον αναγνώστη μια εύκολη κάθαρση – μόνο την ελάχιστη χαραμάδα αισιοδοξίας. Κατά τα άλλα, όλα θα κρυφτούν κάτω από το χαλί και εν είδει σαιξπηρικής τραγωδίας ελάχιστοι θα παραμείνουν όρθιοι ως το τέλος.

Αλέν Νταμαζιό

Αλέν Νταμαζιό

Δυστοπικό μέλλον

Ο προβληματισμός γύρω από τη φύση της σύγχρονης εξουσίας που διαπερνά υπογείως το βιβλίο του Καρίλ Φερέ αποτελεί το εμφανές νήμα που συνέχει τους Αθέατους (εκδ. Πόλις) του Αλέν Νταμαζιό. Βραβευμένος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, επηρεασμένος από τη σκέψη του φιλοσόφου Ζιλ Ντελέζ, ο γάλλος λογοτέχνης τοποθετεί τη δράση του μυθιστορήματός του στο έτος 2040.

Η χρεοκοπημένη Γαλλία, κατ’ όνομα πλέον δημοκρατία, είναι στην πράξη ένα τιμοκρατικό πολίτευμα: τα πάντα ιδιωτικοποιούνται, οι πόλεις εξαγοράζονται από επιχειρηματικούς ομίλους, οι πολίτες αγοράζουν πακέτα πρόσβασης σε υπηρεσίες και χώρους που ορίζουν ταυτόχρονα το κοινωνικό στάτους τους, το ψηφιακό αποτύπωμά τους σημαίνει και τη διαρκή παρακολούθηση του καθενός. Εστίες αντίστασης επιβιώνουν σε ταράτσες, πλατείες, καταλήψεις, στο Αρχιπέλαγος των ποτάμιων Αμμονησίδων του Ροδανού και σε συναφή μέρη όπου δρουν αποκλεισμένοι, περιθωριακοί φιλόσοφοι, ανεξάρτητοι χάκερ. Αίνιγμα στον κόσμο αυτό της απόλυτης επιτήρησης αποτελούν οι Αθέατοι: πλάσματα αόρατα, με μυστηριώδεις ιδιότητες, εξωγήινα ή μη, καταδιώκονται απινώς από τις δυνάμεις ασφαλείας. Για τους αντιφρονούντες Λόρκα και Σαχάρ Βαρέζ που αναζητούν την εξαφανισμένη κόρη τους, Τίσκα, τα όντα αυτά θα καταστούν ξαφνικά κομβικά στην προσπάθεια ανεύρεσής της παρασύροντάς τους σε μια ξέφρενη πορεία σύγκρουσης με το αστυνομικό κράτος. Φιλόδοξο και πολυεπίπεδο, το έργο του Νταμαζιό, πέρα από ασταμάτητη δράση ενσωματώνει στοιχεία φιλοσοφίας, γλωσσολογίας, κοινωνιολογίας, διατυπώνει έναν ευδιάκριτο στοχασμό πάνω στην τρέχουσα πολιτική συνθήκη, χαρτογραφεί πειστικά τον δρόμο προς της δυστοπία.

Την ίδια στιγμή ο συγγραφέας αποτίνει φόρο τιμής σε διακεκριμένους προκατόχους του. Ο κόσμος των εξατομικευμένων διαφημίσεων και της πανταχού παρούσας ιδιωτικής πρωτοβουλίας παραπέμπει στις αντίστοιχες σταθερές του Φίλιπ Κ. Ντικ. Ο πόλεμος μεταξύ εταιρειών και υποπρολεταριάτου θυμίζει τη Σιδερένια φτέρνα του Τζακ Λόντον. Οι αναρχικές κοινότητες και οι καουμπόι χάκερ μοιάζουν να βγαίνουν από τον Νευρομάντη του Γουίλιαμ Γκίμπσον. Οι ποικίλες ανεδαφικές ερμηνείες για το ποιόν των Αθέατων συγγενεύουν με τον ατέρμονο διάλογο των κάθε λογής ειδικών γύρω από τη φύση του ομώνυμου πλανήτη στο Σολάρις του Στανισλάβ Λεμ.

Πάτρικ Ράντεν Κιφ

Πάτρικ Ράντεν Κιφ

Περιοδική γοητεία

«Κατά κοινή παραδοχή το Διαδίκτυο σκότωσε τα περιοδικά» παρατηρεί ο Πάτρικ Ράντεν Κιφ, διακεκριμένος δημοσιογράφος του «New Yorker».

Η αδιαμφισβήτητη ανατροπή της κουλτούρας κατανάλωσης του γραπτού λόγου, ωστόσο, σημειώνει, επέτρεψε από την άλλη πλευρά την αθανασία των πρώην εφήμερων εντύπων: τα αναρτημένα longform βρίσκονται πάντα σε απόσταση ενός κλικ. Τα ιλουστρασιόν περιοδικά, άλλοτε απαραίτητοι συνοδοί των βιβλίων, απουσιάζουν πλέον από το ρεπερτόριο της παραλίας. Την αίσθησή τους όμως είναι σχεδιασμένα να αναπληρώσουν τα Καθάρματα (εκδ. Μεταίχμιο) του Κιφ, 12 αληθινές, πολυσέλιδες ιστορίες με πρωταγωνιστές απατεώνες, δολοφόνους ή απλώς αμφιλεγόμενους χαρακτήρες όπως αποτυπώθηκαν στην αρθρογραφία του από το 2007 ως το 2019.

Από τη σύλληψη του βαρόνου των ναρκωτικών Ελ Τσάπο και τον ρόλο του δημιουργού του «The Apprentice» Μαρκ Μπερνέτ στην αναβίωση του brand του Ντόναλντ Τραμπ ως τις αποκαλύψεις του Ερίκ Φαλσιανί για τις σκιώδεις πρακτικές του ελβετικού κλάδου της HSBC και τον περιπλανώμενο βίο του σεφ Αντονι Μπουρντέν τα πορτρέτα του Πάτρικ Ράντεν Κιφ αποτελούν κορυφαία δείγματα περιοδικού λόγου.