Πόσο εφικτό είναι σε ένα μυθιστόρημα του οποίου η πλοκή διαδραματίζεται στη Λίμα του Περού το σωτήριον έτος 1623 ο αναγνώστης να αναγνωρίζει πολλές από τις κακοδαιμονίες της σημερινής κοινωνίας (και της ελληνικής);

Η απάντηση είναι θετική και βρίσκεται στο νέο μυθιστόρημα με τίτλο «Η χρονιά που γεννήθηκε ο δαίμονας», του περουβιανού συγγραφέα Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων της νέας γενιάς των λατινοαμερικανών συγγραφέων, το οποίο κυκλοφορεί σε εξαιρετική μετάφραση του Κώστα Αθανασίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Δύο μέρες πριν από τις ευρωεκλογές, λίγο πριν από το ταξίδι του στην Αθήνα και στα Χανιά, στο πλαίσιο του ισπανόφωνου φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις, 17-29 Ιουνίου) και του 3ου Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων (26-30 Ιουνίου), αντίστοιχα, ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο συνομίλησε με το ΒΗΜΑ, από το σπίτι του στη Βαρκελώνη όπου ζει τις τελευταίες δεκαετίες.

Το μυθιστόρημά σας διαδραματίζεται στη Λίμα του 17ου αιώνα, μια εποχή σκοτεινή, βάρβαρη: η Ιερά Εξέταση ελέγχει τα πάντα. Οι γυναίκες, οι μαύροι και οι ιθαγενείς είναι στο περιθώριο, όταν δεν είναι σκλάβοι. Ωστόσο το μυθιστόρημα διακρίνεται και για το χιούμορ του. Πώς καταφέρατε να συνδυάσετε τον ζόφο με το χιούμορ;

Δεν θα μπορούσα να γράψω με άλλον τρόπο, γιατί η Λίμα του 17ου αιώνα είναι η Λίμα που έζησα τη δεκαετία του 1980, μια σκέτη καταστροφή. Και επειδή θέλαμε να ξεφύγουμε από τη φρίκη της, αναπτύξαμε ένα χιούμορ πολύ μαύρο. Προσπαθούσαμε να διακωμωδούμε τα πάντα για να επιβιώσουμε.

Θα σας έλεγα ότι όσο καλύτερα πηγαίνει μια χώρα τόσο το χιούμορ της γίνεται πιο πολιτικώς ορθό. Όσο καλύτερα πάνε τα πράγματα τόσο λιγότερο χρειάζεσαι αυτό το είδος της απεγνωσμένης άμυνας που είναι το μαύρο χιούμορ.

Η αλήθεια είναι ότι το μυθιστόρημα διαβάζεται με πολλούς τρόπους: κάποιοι αναγνώστες το διαβάζουν για την εποχή την οποία διαδραματίζεται, άλλοι για τη φρίκη της εποχής, άλλοι για τις ιστορίες των ηρωίδων. Ο 17ος αιώνας είναι ένα σύμπαν τεράστιο, θα μπορούσε να εμπνεύσει πολλές ιστορίες.

Για να γράψετε το βιβλίο κάνατε μεγάλη έρευνα για την εποχή, παραθέτετε εκτεταμένη βιβλιογραφία. Πώς ξεκίνησε η ιδέα του μυθιστορήματος;

Ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα με ηρωίδα μια σύγχρονη γυναίκα, σε αντιδιαστολή με την ιδέα της μάγισσας. Άρχισα να ερευνώ το θέμα των μαγισσών τις οποίες θεωρούσαν υπαίτιες όλων των δεινών και τις έστελναν στην πυρά, και βρέθηκα να μελετώ την ιστορία του 17ού αιώνα, την οποία δεν είχα συναντήσει στην πλοκή άλλων μυθιστορημάτων.

Ανακάλυψα ότι αυτή η εποχή ήταν ένα είδος γοτθικού μαγικού ρεαλισμού, γεμάτο με ανθρώπους που μαστιγώνονται, με ανθρώπους στιγματισμένους, μια εποχή που ο Θεός είναι ταυτισμένος με τον φόβο και την απειλή, και που ο δαίμονας είναι παντού παρών. Είναι ένα πολύ εντυπωσιακό σύμπαν και αποφάσισα να μεταφέρω την πλοκή από τη σημερινή εποχή, στον 17ο αιώνα.

Υπάρχουν πολλές ιστορίες για εκείνο το Περού, οι οποίες απουσιάζουν από τη λογοτεχνία, όπως η εισβολή των πειρατών, ο ρόλος της Ιεράς Εξέτασης, η διαφορά μεταξύ μιας αγίας και μιας μάγισσας, τα γυναικεία μοναστήρια.

Η Ιερά Εξέταση παραμένει ένα εξαιρετικά σκοτεινό κεφάλαιο της Ιστορίας. Ο ήρωάς σας, όμως, ο Αλόνσο Μοράλες, αστυνόμος της Ιεράς Εξέτασης, σταδιακά αντιλαμβάνεται ότι τα πράγματα δεν είναι μόνον μαύρο – άσπρο.

Με ελκύει πάντα η ιδέα των τεράτων σε μια κοινωνία, η στιγμή που μια κοινωνία απελευθερώνει τα τέρατά της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του μυθιστορήματος, τα τέρατα είναι οι μάγισσες. Είναι ενδιαφέρον το τι πίστευε η Ιερά Εξέταση για τις μάγισσες. Στην πραγματικότητα, η Ιερά Εξέταση ήταν ένα όργανο σεξουαλικού ελέγχου.

Το βασικό έργο της δεν ήταν να στέλνει μάγισσες στην πυρά, αλλά να δίνει συγχωροχάρτια στους ιερείς που κακοποιούσαν τις ενορίτισσες στο εξομολογητήριο. Η Ιερά Εξέταση ήταν ένα είδος υπηρεσίας Εσωτερικών Υποθέσεων της Καθολικής Εκκλησίας, οι ιεροεξεταστές ήταν γραφειοκράτες που κυνηγούσαν τέρατα που εκείνοι εντόπιζαν.

Η λέξη «τέρας» όμως μπορεί να είναι ο προσδιορισμός που δίνουμε σε οτιδήποτε είναι διαφορετικό: ο Αλόνσο Μοράλες είναι διαφορετικός και αντιλαμβάνεται ότι μοιάζει περισσότερο με αυτούς που καταδιώκει παρά με αυτούς από τους οποίους λαμβάνει εντολές.

 Η δαιμονοποίηση των γυναικών και της σεξουαλικότητάς τους είναι ένα από τα θέματα που επανέρχονται στο βιβλίο.

Η βάση της ιδέας της μάγισσας βρίσκεται στον μύθο της Εύας και στο ότι η γυναίκα ευθύνεται για τα πάντα. Υπάρχει ένα εγχειρίδιο ιεροεξεταστών γραμμένο στα λατινικά, του 15ο αιώνα, με τίτλο «Το Μαρτύριο των μαγισσών», το οποίο αναφέρει μεταξύ άλλων ότι αν πλαγιάσεις με μια μάγισσα και δεν είσαι σεξουαλικά ικανός, δεν φέρεις εσύ την ευθύνη αλλά η μάγισσα.

Ότι αν σε κυριεύσει ο δαίμονας και αποκτήσεις παιδί με μια μάγισσα, το παιδί δεν είναι δικό σου, είναι του δαίμονα. Είχε δημιουργηθεί μια ολόκληρη μυθολογία για το ότι οι μάγισσες – που είναι γυναίκες – ευθύνονται για όλα τα δεινά.

Το μυθιστόρημα αναλύει τη διαφορά στην αντίληψη περί γυναικών, ανάμεσα στους καθολικούς Ισπανούς και στους ιθαγενείς της Αμερικής, για τους οποίους η γυναίκα ήταν συνώνυμο της γης, της ευφορίας. Πώς εξηγείται αυτή η μεγάλη διαφορά;

Οι καθολικοί ενδιαφέρονται για το ζήτημα της συνέχισης της οικογένειας, του ονόματος και της κληρονομιάς. Ενδιαφέρονται για τους γονείς των ανθρώπων, γιατί θέλουν να ξέρουν ποιος θα τους κληρονομήσει όταν πεθάνουν. Αυτό πίστευαν οι καθολικοί της Ισπανίας φτάνοντας στην Αμερική.

Συνεπώς η αγνότητα και η καθαρότητα των γυναικών έπρεπε να προστατευθεί πάση θυσία. Αυτό ήταν εφικτό στην Ισπανία, όμως στην Αμερική, αν μια γυναίκα γεννούσε παιδί άλλου χρώματος, δεν μπορούσε να κρύψει ότι είχε απολέσει την αγνότητά της.

Οπότε ήταν πολύ σημαντικό για την Καθολική Εκκλησία να απαγορεύει τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών φυλών. Προφανώς δεν το κατόρθωσε, οι φυλές αναμείχθηκαν.

Το Περού του 17ου αιώνα ήταν μια κοινωνία με μίσος για το διαφορετικό. Στις σημερινές κοινωνίες διακρίνουμε αντίστοιχο μίσος;

Η Ιερά Εξέταση σήμερα είναι τα κοινωνικά δίκτυα. Ο σκοπός της Ιεράς Εξέτασης τον 17ο αιώνα δεν ήταν να ρίχνουν τις μάγισσες στην πυρά αλλά κυρίως να τις εξευτελίζουν, να τις διαπομπεύουν δημοσίως. Κάτι ανάλογο συμβαίνει σήμερα στα κοινωνικά δίκτυα. Βλέπουμε πολύ μίσος για οτιδήποτε διαφορετικό. Εγώ, για παράδειγμα, είμαι εναντίον της κουλτούρας της ακύρωσης αλλά εναντίον ποίου μπορώ να διαμαρτυρηθώ;

Γιατί πιστεύετε ότι εκτρέφεται όλο αυτό το μίσος;

Εξαιτίας του φόβου των ανθρώπων για οποιαδήποτε αλλαγή. Νομίζω ότι η Λίμα του μυθιστορήματος, μια πόλη περίκλειστη, με τείχη, μπορεί να αποτελέσει μια μεταφορά για τη σημερινή περίκλειστη Ευρώπη που φοβάται αυτούς που βρίσκονται εκτός των τειχών, τους «εισβολείς». Όμως δεν μπορείς να υψώνεις για πάντα τείχη. Νομίζω πάντως, ότι τελικώς οι φόβοι αυτοί θα υποχωρήσουν.

Η κατάσταση της δημοκρατίας στο Περού, τη γενέτειρά σας, πώς είναι σήμερα;

Στο Περού η δημοκρατία βρίσκεται σε παράλυση. Υπάρχει μια συνεχής ροή από σκάνδαλα διαφθοράς, δίκες για σκάνδαλα διαφθοράς, το αίσθημα ανασφάλειας στους δρόμους αυξάνεται διαρκώς. Σύμφωνα με έρευνες, το 50% των Περουβιανών δεν πιστεύει ότι η δημοκρατία είναι το κατάλληλο σύστημα διακυβέρνησης.

Κανείς δεν έχει να προτείνει σοβαρή εναλλακτική λύση γι’ αυτό και διατυπώνονται απόψεις όπως το να δοθεί η εξουσία σε ένα ισχυρό πρόσωπο το οποίο θα επιβάλει ένα καθεστώς ενδεχομένως και στρατιωτικό, όπου οι άνθρωποι θα νιώθουν ασφαλείς. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το μοντέλο του ακραίου φιλελευθερισμού που ακολουθεί ο Μιλέι στην Αργεντινή: ωστόσο δεν μπορεί να γίνει σύγκριση μεταξύ των δύο χωρών.

Η Αργεντινή είναι μια πολύ μεγαλύτερη χώρα που είχε να μοιράσει χρήματα στους πολίτες και μπορεί να ανεχθεί περικοπές. Στο Περού αυτό είναι αδύνατον, χρειάζεται ενίσχυση των θεσμών, η χώρα έχει ανάγκη από σχολεία και νοσοκομεία, δεν υπάρχουν περιθώρια για περικοπές στις δημόσιες δαπάνες.

Ζείτε στην Ισπανία αλλά ταξιδεύετε και εργάζεστε και στη Λατινική Αμερική. Αισθάνεστε πολίτης του κόσμου;

Δεν ξέρω τι σημαίνει πολίτης του κόσμου. Ξέρω ότι υπάρχουν σημεία του κόσμου που αισθάνομαι καλά ανάμεσα σε ανθρώπους που αγαπώ και με αγαπούν, και αυτό συμβαίνει σε τρεις χώρες: στο Περού που γεννήθηκα, στο Μεξικό που έζησα την παιδική μου ηλικία και στην Ισπανία που ζω ως ενήλικος.

Στις 9 Ιουνίου είχαμε ευρωεκλογές. Ψηφίσατε;

Βεβαίως, ψηφίζω και στην Ισπανία όπου ζω όλη σχεδόν την ενήλικη ζωή μου, και στο Περού. Ψηφίζω πάντα στις εκλογές. Ως Περουβιανός εκτιμώ πολύ τον θεσμό της δημοκρατίας όπως λειτουργεί στην Ισπανία και στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι θεωρούν τη δημοκρατία δεδομένη, αλλά δεν είναι, πρέπει να την υπερασπίζεσαι κάθε μέρα.

Η ψήφος είναι μυστική, ωστόσο θα θέλατε να μου πείτε τι ψηφίζεται;

Θα ψηφίσω υπέρ της Αριστεράς, όχι γιατί συμφωνώ με όλες τις θέσεις της αλλά γιατί με απασχολεί η άνοδος της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Προ δύο εβδομάδων, σε εκδήλωση του ακροδεξιού κόμματος Vox στη Μαδρίτη, απηύθυναν χαιρετισμό, μέσω βίντεο, η Μελόνι, η ακροδεξιά πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο Ορμπαν, ο ακροδεξιός πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, και ο Χαβιέρ Μιλέι, ο πρόεδρος της Αργεντινής. Ηταν μια συγκέντρωση γεμάτη μίσος. Γνωρίζω βέβαια ότι οι ηγέτες της ΕΕ θα προσπαθήσουν να πάρουν τη Μελόνι με το μέρος τους, να την απομακρύνουν από τη γαλλίδα ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν.