Οσο δύσκολο κι αν είναι να χωρέσεις είκοσι χρόνια σε λίγες λέξεις, πολλοί συμμετέχοντες – με διάφορες ιδιότητες – στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης «τόλμησαν» έναν μίνι απολογισμό της παρουσίας της στον χώρο του βιβλίου. Αρκετοί κατέθεσαν προτάσεις για την επόμενη ημέρα του θεσμού, ενώ δεν έλειψαν κι αυτοί που σχολίασαν τις αδυναμίες της.
«Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης είναι ένα πολύπλοκο, τεράστιο γεγονός που γίνεται μεγαλύτερο με τον χρόνο» τονίζει ο πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού Νίκος Κούκης.
«Η πιο απαιτητική ήταν η ψηφιακή έκθεση του 2020, στην οποία επιστρατεύτηκε ένα σύνολο ειδικοτήτων για να υλοποιηθεί, και η υβριδική του 2021, που στηρίχθηκε από τις μικρότερες επιχειρήσεις και τις ανέδειξε. Τότε τέθηκαν και οι βάσεις μιας σχέσης συνεργασίας με τη Γερμανία που ήταν τιμώμενη χώρα.
Το επαγγελματικό σκέλος έχει εφέτος μεγάλη επιτυχία, και είναι στο χέρι των εκδοτών να ανοίξουν τα μαγαζιά τους στους ξένους επαγγελματίες, τόσο οι μεγάλοι όσο και οι μικρότεροι που δεν έχουν την ευκαιρία να επισκεφτούν εκθέσεις του εξωτερικού» συμπληρώνει και παροτρύνει τους επισκέπτες να κατεβάσουν την ψηφιακή εφαρμογή για κινητά μέσω της οποίας θα διατίθεται αναλυτικά το πρόγραμμα της Έκθεσης.
Παρουσίαση και ενημέρωση
Είναι ποικίλοι οι επισκέπτες της ΔΕΒΘ. Η Γαλλίδα Ανν-Λορ Μπριζάκ, εκδότρια (εκδ. Signes et balises), μεταφράστρια από τα ελληνικά, έρχεται για να παρουσιάσει τα ελληνικά βιβλία που εκδίδει αλλά και για ενημερωθεί για τις νέες ελληνικές εκδόσεις για λογαριασμό της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας (BnF):
«Βλέπω τους νέους τίτλους – λογοτεχνία, Ιστορία, φιλολογία, τέχνη –, ακούω συγγραφείς και εκδότες σε στρογγυλά τραπέζια και όταν επιστρέφω στη Γαλλία αγοράζω βιβλία για τις συλλογές της ΒnF, περίπου 500 βιβλία κάθε χρόνο» εξηγεί.
Ο Κροάτης Ιβαν Σέρσεν, συγγραφέας, επιμελητής εκδόσεων και εκδότης, έκανε την πρώτη «κρίσιμη» επίσκεψη το 2012 για να παρουσιάσει μεταφράσεις του Καζαντζάκη στα κροατικά. Εκτοτε έρχεται σχεδόν ανελλιπώς.
Στη ΔΕΒΘ έχει συναντήσει αγαπημένους του συγγραφείς από όλον τον κόσμο. Αισθάνεται ότι τον συνδέουν κοινές πολιτικές ανησυχίες και ο ίδιος ενθουσιασμός με τους λογοτέχνες του Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών και νιώθει μαζί τους σαν στο σπίτι του. Συνέπεια ήταν, με τους ιδρυτές του περιοδικού «Θράκα», να συστήσουν το 2016 το «Ulysses’ Shelter», ένα πρόγραμμα residency, για νέους συγγραφείς και μεταφραστές, στο οποίο συμμετέχουν σήμερα οκτώ χώρες, από την Κροατία ως τη Μάλτα και τη Βρετανία.
«Θεσμός δεμένος με τη Θεσσαλονίκη»
«Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης έχει βρει τον δρόμο της, είναι πλέον ένας θεσμός δεμένος με τη Θεσσαλονίκη και συνεχώς εξελίσσεται» εκτιμά ο Νώντας Παπαγεωργίου (εκδ. Μεταίχμιο) και η Λίζα Σιόλα (εκδ. Στερέωμα) θεωρεί τη Θεσσαλονίκη «ένα κάπως ουδέτερο έδαφος· είμαστε όλοι εκτεθειμένοι και ίσοι, και προσπαθούμε να δείξουμε τον καλύτερο εαυτό μας». Επιθυμία της είναι οι επισκέψεις των ξένων επαγγελματιών στη ΔΕΒΘ να γίνουν πιο εποικοδομητικές, με επαφές που θα καλλιεργούνται κατά τη δική μας συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις του εξωτερικού.
Ο Θάνος Ψυχογιός (εκδ. Ψυχογιός) απέχει σταθερά από το 2012. Ισως αποτελεί μια μειοψηφία. «Εχουμε καλή διανομή στην Ελλάδα και στην Κύπρο, συμμετέχουμε σε μεγάλες εκθέσεις του εξωτερικού, επικοινωνούμε με ατζέντηδες και ξένους εκδότες.
Δεν βρίσκω λοιπόν τον λόγο να συμμετέχουμε στη ΔΕΒΘ. Εχουμε πολλά βιβλία και πολλούς συγγραφείς και το κόστος του περιπτέρου και της φιλοξενίας τους στη Θεσσαλονίκη είναι πολύ μεγάλο» λέει σήμερα. Ωστόσο, μας πληροφορεί ότι στελέχη του εκδοτικού θα βρίσκονται στη ΔΕΒΘ για συναντήσεις με προσκεκλημένους του επαγγελματικού προγράμματος.
«Είναι οικονομική αιμορραγία για εμάς η δαπάνη συμμετοχής στη ΔΕΒΘ» λέει και η Αννα Πατάκη (εκδ. Πατάκη), «αλλά στηρίζουμε τη ΔΕΒΘ από την πρώτη χρονιά γιατί θεωρούμε ότι κάθε χώρα δικαιούται μια σοβαρή κλειστή έκθεση. Η ΔΕΒΘ έχει βρει τη θέση της στη Θεσσαλονίκη, είναι δυνατή ως έκθεση κοινού και το επαγγελματικό της σκέλος έχει το περιθώριο να αναπτυχθεί, αν εστιάσει σε έναν ξεχωριστό τομέα, ίσως σε μια θεματική που θα προσελκύει διεθνές ενδιαφέρον, ειδικά στον καιρό των πολλαπλών αφηγήσεων που δεν προέρχονται από κυρίαρχους λόγους».
Εποπτεία και έρευνες
«Είναι ωραίο που συναντιόμαστε όλοι εκεί, αποκτά κανείς μια συνολική εποπτεία για τον χώρο του ελληνικού βιβλίου που δεν έχει ούτε στο βιβλιοπωλείο ούτε από το γραφείο» λέει και ο Κώστας Σπαθαράκης (εκδ. Αντίποδες), που συμμετέχει στη ΔΕΒΘ από το 2016.
Εκείνο που ζητεί είναι μεγαλύτερη θεσμική συμμετοχή των εκδοτών στη διοργάνωση της ΔΕΒΘ, ενώ ο πεζογράφος Θόδωρος Γρηγοριάδης (εκδ. Πατάκη) που θα παρουσιάσει το νέο του βιβλίο σε αυτή τη γιορτή, «το πανηγύρι για τον κόσμο του βιβλίου», ζητεί λιγότερες συζητήσεις και περισσότερο χρόνο στο κοινό για να γνωρίσει τους συγγραφείς.
Η δική μας γνώμη είναι ότι η ΔΕΒΘ θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και ως πρόσφορο πεδίο για τη διεξαγωγή ερευνών και την παραγωγή πολύ απαραίτητων στοιχείων για τη βιβλιοπαραγωγή, τις εκδοτικές επιχειρήσεις και την αναγνωστική συμπεριφορά.
Θα μπορούσε επίσης να εμπλουτιστεί ενσωματώνοντας άλλους θεσμούς, όπως τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας, δίνοντας έτσι διεθνή ορατότητα στους βραβευμένους συγγραφείς και αναγκάζοντας τον πολύπαθο θεσμό των βραβείων να εκσυγχρονιστεί και να οργανωθεί σε έναν θεσμό χρήσιμο για την προώθηση του ελληνικού βιβλίου.
Η Νόπη Χατζηγεωργίου, υπεύθυνη Τύπου και Επικοινωνίας στα πρώτα βήματα της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης και συντονίστριά της από το 2012, είναι το νήμα που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον.
«Στα είκοσί της χρόνια η ΔΕΒΘ είναι μια νεαρή έκθεση που αναζητά ακόμη το σχήμα και τον χαρακτήρα της. Εξελίσσεται και εξελισσόμαστε μαζί της όλοι, διοργανωτές, συνδιοργανωτές, εκδότες και κοινό. Μαθαίνουμε και προχωράμε μπροστά» σχολιάζει και εξηγεί:
«Η ΔΕΒΘ είναι πολυπρισματική, ανοίγει προς πολλές κατευθύνσεις και απευθύνεται σε όλους, όχι μόνο στον σκληρό πυρήνα των αναγνωστών λογοτεχνίας. Το μυστικό της επιτυχίας της είναι ότι αποτελεί μια μεγάλη πλατφόρμα που ενσωματώνει ειδικές ομάδες κοινού μέσω των φεστιβάλ της. Παραμένει μια εμπορική και μια πολιτιστική έκθεση, ειδικά το τελευταίο το έχει κατακτήσει ως ένα φόρουμ διαλόγου όπου μπορεί κανείς να συναντήσει συγγραφείς και να παρακολουθήσει σοβαρές συζητήσεις για ζητήματα της επικαιρότητας».
Θυμόμαστε τις συζητήσεις στα χρόνια της Αραβικής Ανοιξης, τις θεματικές για την οικονομική κρίση, για το Προσφυγικό, για την ιστορική μνήμη στην επέτειο του 1821. Αλλά, όπως προσθέτει η ίδια, «είναι απαραίτητο το άνοιγμα της ΔΕΒΘ στον διεθνή διάλογο.
Είναι κάτι που είχε γίνει και παλιότερα, αλλά κόπηκε βίαια με την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ και ακολούθησε μια περίοδος εσωστρέφειας για να επιβιώσουμε. Ανταποκρινόμενοι στα αιτήματα των καιρών, αρχίσαμε τα τελευταία χρόνια να ξαναβγαίνουμε προς τα έξω. Η συμμετοχή μας ως τιμώμενη χώρα στη Μόσχα, στο Κάιρο, στην Μπολόνια ήταν μια συνθήκη που έστρεψε τα φώτα πάνω μας και παίκτες της διεθνούς αγοράς θέλησαν να μας γνωρίσουν.
Τα επαγγελματικά προγράμματα fellowship, που έχουν όλες οι διεθνείς εκθέσεις, ήταν ζητούμενο και για μας εδώ και πολλά χρόνια. Οσοι συμμετείχαν στο περσινό 1ο Διεθνές Πρόγραμμα Επαγγελματιών Βιβλίου εντυπωσιάστηκαν κατά τις επισκέψεις σε βιβλιοπωλεία και στη ΔΕΒΘ από την αισθητική και τον δυναμισμό του ελληνικού βιβλίου. Εφέτος δεχθήκαμε 300 αιτήσεις, που μαρτυρούν το ζωηρό ενδιαφέρον. Οι σχέσεις και συνεργασίες με χώρες, θεσμούς, φορείς και εκδότες μέσα από τέτοια προγράμματα χτίζονται χρόνο με τον χρόνο».
«Πιο ενεργή συμμετοχή»
Χρειάζεται λοιπόν συνέπεια και επιμονή. Και κάποιες ουσιαστικότερες αλλαγές: «Η έλλειψη μιας καθαρής δομής για το βιβλίο τα τελευταία δέκα χρόνια, που θα αναλάμβανε τη διοργάνωση της ΔΕΒΘ, είναι αισθητή.
Το ΕΙΠ αποτελεί μια ενδιάμεση κατάσταση, αλλά δεν έχει την υποδομή και το σταθερό ανθρώπινο δυναμικό που απαιτεί αυτό το τεράστιο γεγονός της ΔΕΒΘ. Μια άλλη υποδομή θα έδινε και άλλες δυνατότητες και σταθερότητα.
Παράλληλα, από την πλευρά των εκδοτών – οι οποίοι συμμετέχουν ενεργά όλο και περισσότερο – θα ήταν χρήσιμη μια πιο ενεργή συλλογική συμμετοχή, στο επίπεδο της εκπροσώπησης του κλάδου τους κυρίως στο επαγγελματικό σκέλος της έκθεσης».
Πέρα από τη Θεσσαλονίκη
«Η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, παρά τη συνήθη αδιαφορία των θεσμικών παραγόντων – πλην της παρουσίας τους στα εγκαίνια – έχει κατακτήσει τη θέση της στα σημαντικά ετήσια γεγονότα της Θεσσαλονίκης.
Θα μπορούσε να συνεχιστεί επικεντρωμένη σοβαρότερα στις διαβαλκανικές και γειτονικές ανταλλαγές, τις οποίες δικαιούται τόσο από την τοποθεσία της όσο και από τη μακρά, και διαφορετική από της Αθήνας, ιστορία της» σχολιάζει και η Εύα Καραϊτίδη (εκδ. Εστία). Αποψή της είναι ότι θα πρέπει να γίνεται μια έκθεση και στην Αθήνα, όπου και η έδρα της πλειονότητας των εκδοτών.
Το θέμα βέβαια είναι οικονομικό και χωροταξικό, καθώς δεν έχει βρεθεί χώρος για να φιλοξενήσει μια τέτοια έκθεση στην Αθήνα, ούτε και χρηματοδότηση. Ως το 2027 η ΔΕΒΘ χρηματοδοτείται από το ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας. Για τη θεσσαλονικιά εκδότρια Φρόσω Μιχάλη (εκδ. University Studio Press), η έκθεση είναι σημαντική για όλους «γιατί μας δίνει τη δυνατότητα να εκθέτουμε το σύνολο της παραγωγής μας, πράγμα που δεν συμβαίνει στα γενικά βιβλιοπωλεία.
Εχει εξελιχθεί, έχει ξεπεράσει περιόδους εσωστρέφειας και αμηχανίας και μποϊκοτάζ εκδοτών. Είναι σημαντικό και το πολιτιστικό σκέλος της, που αυξάνει την επισκεψιμότητα, και το επαγγελματικό. Ισως χρειάζεται έμφαση στην προώθησή της στις γύρω χώρες, για να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή».
Πάντως, έχουν υπάρξει συνεργασίες που επεκτείνουν τις δραστηριότητες της ΔΕΒΘ πέραν της Θεσσαλονίκης και πέραν του Μαΐου, όπως η ελληνογερμανική συνεργασία στο πρόγραμμα «Let’s Talk!» που διεξήχθη δύο χρονιές, στην Αθήνα, μια συνεργασία της ΔΕΒΘ με τη Frankfurter Buchmesse και το Ινστιτούτο Γκαίτε.
«Χαιρόμαστε που βλέπουμε τη ΔΕΒΘ να αναπτύσσει και να ενισχύει τη διεθνή της απήχηση ως δυναμική πλατφόρμα για τις εκδοτικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και με το νέο Διεθνές Πρόγραμμα Επαγγελματιών Βιβλίου» σχολιάζει η Μαριφέ Μπουά-Γκαρσία, που επισκέπτεται τη ΔΕΒΘ ως αντιπρόεδρος Ανάπτυξης για τη Νότια Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης.
Μια παρόμοια νέα συνεργασία είναι αυτή του ΕΙΠ με το BIEF (Bureau International de l’Edition Française) και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, που θα διοργανώσουν στην Αθήνα το «Ελληνο-γαλλικό Εργαστήριο για Εκδότες Παιδικών Βιβλίων και Κόμικς» στις αρχές Ιουνίου.
