«Η εργασία δεν οδηγεί πιαστον πλούτο»

Επειτα από τις πρώτες άκαρπες προσπάθειες συνάντησης στο Zoom, και αφού εν τέλει συνδεόμαστε, συμφωνούμε με τον Τζέιμς Σάζμαν ότι οι παλιές, δοκιμασμένες τεχνολογίες ενίοτε υπερέχουν ακόμη σε σχέση με τις βολικές δικτυακές πλατφόρμες. Ο γνωστός νοτιοαφρικανός ανθρωπολόγος και συγγραφέας του βιβλίου Εργασία (εκδ. Μεταίχμιο), μιας πρωτότυπης μελέτης που υποστηρίζει ότι η εντατική εργασία δεν είναι προϊόν της νεωτερικότητας αλλά θεμελιώνεται ήδη από την προϊστορική αγροτική επανάσταση και οφείλει να αναθεωρηθεί εν όψει της υπερθέρμανσης του πλανήτη, μας μιλάει από το Κέιμπριτζ για τη στρεβλή παγκόσμια οικονομία και τους κινδύνους της παραγωγικότητας.

«Κάποια ερωτήματα στριφογυρίζουν στο μυαλό σου για χρόνια» λέει ο Σάζμαν. «Η ιδέα του βιβλίου ίσως προηγείται της πρώτης μου παραμονής στην έρημο Καλαχάρι πριν από 30 χρόνια. Είχα διαβάσει βέβαια τις κλασικές μελέτες για τους βουσμάνους Ζουοάνσι και το πώς εργάζονταν μόνο 15 ώρες την εβδομάδα και με είχαν προσελκύσει. Μετά το διδακτορικό μου εργάστηκα μερικά χρόνια στον τομέα των εργατικών δικαιωμάτων, και στη Νότια Αφρική της δεκαετίας του ’90 ως νεαρός ενθουσιώδης αντίπαλος του απαρτχάιντ είχα προσχωρήσει στη ρητορική της πάλης των τάξεων και του μαρξισμού. Η λογική των Ζουοάνσι με έστρεψε προς την ιδέα ότι δεν σχετίζονται απαραίτητα όλα με την ανισότητα ή την ταξική πάλη. Συνειδητοποίησα ότι υπάρχουν διάφορες οπτικές γωνίες από τις οποίες μπορείς να δεις την έννοια της εργασίας: άρα, γιατί η κουλτούρα μας τη βλέπει με τον συγκεκριμένο τρόπο; Οταν ήμουν φοιτητής εξοικειώθηκα με τον Μαξ Βέμπερ και την κλασική θέση του για την εργασιακή ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού. Παρόμοια εργασιακή ηθική όμως εμφανίζεται, χωρίς συμμετοχή του προτεσταντισμού, όπου αναπτύσσονται αγροτικές κοινωνίες. Αν λοιπόν σε ένα τόσο μεγάλο εύρος κοινωνιών στον χώρο και στον χρόνο επικρατεί μια κοινή αντίληψη, θα πρέπει να υπάρχει και ένα θεμελιώδες κοινό αίτιο. Για μένα αυτό είναι η αγροτική επανάσταση. Η πρόσδεση στη γη συναρτάται με την ανασφάλεια που επιφέρει ο κίνδυνος απώλειας της σοδειάς. Η εργασία γίνεται μια κλιμακούμενη διαδικασία διαχείρισης κινδύνων».