Η επιδημία με τα μάτια του Αντόνιο Μορέσκο

Αυτές τις μέρες του κορωνοϊού, καθώς περπατώ τη νύχτα στη γενέθλια πόλη μου – παντελώς έρημη, όπως σε μέτρα συσκότισης -, κάθε τόσο μου έρχεται στον νου μια λέξη που δεν χρησιμοποιείται πια εδώ και καιρό, που διαγράφηκε όχι μόνο από τη γλώσσα αλλά και από τις πιθανές ανθρώπινες ικανότητες, η οποία αντιθέτως δηλώνει κάτι που θα χρειαζόμασταν τρομερά σήμερα. Η λέξη αυτή είναι η fortezza [σθένος], που δεν είναι όμοια με τη forza [δύναμη], ίσως παραπέμπει στη λατινική λέξη fortitudo [δύναμη, αντοχή, στερεότητα, ρώμη, ανδρεία] και νομίζω πως δήλωνε ακόμη και μια αρετή (δεν θυμάμαι τι είδους και τι βαθμού) όπως η temperanza [εγκράτεια] και άλλες λέξεις που έχουν αχρηστευτεί. Η ιστορία των λέξεων φανερώνει κάτι, δεν είναι ποτέ απλώς μια ιστορία λέξεων. Γιατί μερικές έχουν απήχηση και άλλες χάνονται;

Πριν από λίγο μιλούσα στο τηλέφωνο με τον φίλο σκηνοθέτη Τζόνι Κοσταντίνο γι’ αυτή την τρομερή ξεχασμένη λέξη. Μου επισήμανε ότι η αντίθετη λέξη debolezza [αδυναμία] έχει απεναντίας μεγάλη απήχηση και μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει λάβει ένα σημασιολογικό φορτίο πολιτισμικά θετικό (η αδύναμη σκέψη, το να μη φοβάσαι να δείξεις την αδυναμία σου κ.λπ.). Πώς γίνεται; Δεν έχω βεβαίως τίποτε ενάντια στην αδυναμία (με την οποία κι εγώ, όπως όλοι, είμαι πλασμένος), ούτε μου αρέσει η ιδέα μιας δύναμης εννοούμενης ως ρητορική, ηρωική στάση, της οποίας είδαμε την ασυνέπεια και την γκροτέσκα έκβαση – καθώς και σωματική – σε μια πρόσφατη περίοδο της χώρας μας. Κατά τη γνώμη μου, όμως, είναι και κάτι άλλο. Το γεγονός ότι δεν λέγεται η αλήθεια στους ανθρώπους, ότι δεν λέγεται εξ ολοκλήρου, ότι αιώνες τώρα εντυπώνεται η ιδέα πως κυριαρχήσαμε πλήρως στη φύση, ότι είμαστε οι αήττητοι άρχοντες του κόσμου, ότι η επικρατούσα οικονομικο-πολιτική και τεχνολογική δομή μπορεί να μας υπερασπίσει απ’ οποιονδήποτε «φυσικό» κίνδυνο και ότι η υποτέλειά μας ξεπληρώθηκε ακριβώς με αυτό, και γι’ αυτόν τον λόγο μπορούμε να χαιρόμαστε την αδυναμία μας, διότι η δύναμη βρίσκεται έξω από μας και γύρω μας, σαν ασπίδα.