Η πρόσφατη πύκνωση των εκδόσεων γύρω από τη δεκαετία του ’60 με πυρήνα την επταετία της δικτατορίας των συνταγματαρχών σηματοδοτεί μια μετεξέλιξη της ανάγνωσής της – τη σταδιακή συγκρότησή της σε ιστορικό αντικείμενο.
Μαρτυρίες, απομνημονεύματα, αυτοβιογραφίες, λογοτεχνικές επεξεργασίες είχαν αναμφίβολα προϋπάρξει ήδη από την αρχή της Μεταπολίτευσης, η συστηματική ενασχόληση με την περίοδο όμως ήταν ζητούμενο. Τα τελευταία χρόνια μια σειρά μελετών για καίριες πτυχές της [ενδεικτικά, Κωστής Κορνέτης, Τα παιδιά της δικτατορίας. Φοιτητική αντίσταση, πολιτισμικές πολιτικές και η μακρά δεκαετία του Εξήντα στην Ελλάδα, εκδ. Πόλις, 2015· Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Δημοκρατία και Μεταπολίτευση, εκδ. Θεμέλιο, 2017 και Μεσογείων 14-18. Η υποδιεύθυνση Γενικής Ασφαλείας Αθηνών στα χρόνια της δικτατορίας (1971-1974), εκδ. ΕΙΕ, 2019· Ιάσονας Χανδρινός (επιμ.) Ολη νύχτα εδώ. Μια προφορική ιστορία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, εκδ. Καστανιώτη, 2019] υποδεικνύουν μια αυξανόμενη εστίαση στα δεδομένα.
Πολυμέρης Βόγλης
Δυναμική αντίσταση. Υποκειμενικότητα, πολιτική βία και αντιδικτατορικός αγώνας, 1967-1974
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2022, σελ. 272, τιμή 20 ευρώ
Ως προπομπός της πεντηκονταετίας από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 2023 προστίθεται στα παραπάνω η Δυναμική αντίσταση (εκδ. Αλεξάνδρεια) του καθηγητή Κοινωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πολυμέρη Βόγλη η οποία αποτυπώνει τη δράση των προσώπων και των οργανώσεων που εξέφρασαν την ένοπλη πλευρά του αντιδικτατορικού αγώνα.
Ο Βόγλης εύστοχα παρατηρεί ότι η δυναμική αντίσταση στη χούντα έχει περάσει πλέον στη λήθη. Η βία τρομοκρατικών οργανώσεων όπως ο ΕΛΑ και η «17 Νοέμβρη» μετέτρεψε προοδευτικά σε υπόπτους όσους είχαν εμπλακεί σε ένοπλη δράση την περίοδο 1967-1974 με αποτέλεσμα οι ίδιοι να αποσιωπήσουν το παρελθόν τους. Παρά την απογοήτευση, όμως, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι πρωτοβουλίες τους δεν κατέστη δυνατόν να πυροδοτήσουν ένα μαζικό κίνημα (η φοιτητική έκρηξη που απέληξε στην κατάληψη της Νομικής και του Πολυτεχνείου τροφοδοτήθηκε από τη «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος το 1972 και προήλθε από μια νεότερη γενιά με διαφορετικές καταβολές και παραστάσεις), η συνιστώσα αυτή δεν ήταν αμελητέα. Ολιγάριθμοι, κατά κανόνα, για λόγους παρανομίας και συνωμοτικότητας πυρήνες των ΠΑΜ, ΠΑΚ, Δημοκρατικής Αμυνας, Ομάδας «Αρης» του «Ρήγα Φεραίου», Κινήματος 20ής Οκτώβρη, Κ29Μ, ΛΕΑ, ΕΑΝ, Λαϊκής Πάλης και άλλων προέβησαν κυρίως σε βομβιστικές επιθέσεις μικρής εμβέλειας.
Η αποφυγή θυμάτων
Με την εξαίρεση της απόπειρας του Αλέκου Παναγούλη κατά του Παπαδόπουλου το 1968, η αποφυγή θυμάτων ήταν συνειδητή επιλογή που έδινε βάρος στον συμβολικό χαρακτήρα των κινήσεων αυτών. Στόχοι όπως αυτοκίνητα ξένων αποστολών ή το άγαλμα του Τρούμαν αποσκοπούσαν στην έμπρακτη έκφραση διαμαρτυρίας στο εσωτερικό και στον αντίκτυπο στην κοινή γνώμη στο εξωτερικό. Η Γενική Ασφάλεια καταγράφει 174 εκρηκτικούς μηχανισμούς κατά τη διάρκεια της επταετίας, πιθανότατα όμως ο τελικός αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος. Οι περισσότερες από τις οργανώσεις εξαρθρώθηκαν και τα μέλη τους προσήχθησαν σε δίκες υπό το άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα που τις εξίσωνε με εγκληματικές συμμορίες και τον ΑΝ 509/47, απομεινάρι της αντικομμουνιστικής νομοθεσίας του Εμφυλίου που χρησιμοποιήθηκε από τους Απριλιανούς για να ταυτίσει τον αντιδικτατορικό αγώνα με τον κομμουνισμό. Εκτακτα στρατοδικεία ως το 1971 και ποινικά δικαστήρια στη συνέχεια επέβαλαν εξοντωτικές ποινές όντας όργανα του κατασταλτικού μηχανισμού που επεδίωκε την εξουδετέρωση της αντίστασης και τη διασπορά του φόβου.
Σκιαγραφώντας την αφετηρία, τις αναζητήσεις, την προδικτατορική ριζοσπαστικοποίηση των μελών της δυναμικής αντίστασης, μιλώντας με 14 πρόσωπα που αναμείχθηκαν σε αυτήν, ιχνηλατώντας τα κίνητρα, την ψυχολογία, τους κινδύνους, το κόστος εν τέλει της παρανομίας (απομόνωση, βασανιστήρια, φυλάκιση), ο Πολυμέρης Βόγλης αναλύει διεξοδικά το φαινόμενο και προσφέρει μια ιδιαίτερα διαυγή αποτύπωσή του. Φωτίζει με τον τρόπο αυτόν τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του ένοπλου αγώνα εξηγώντας ταυτόχρονα τη διακριτή τροχιά του από το μαζικό φοιτητικό κίνημα. Οι διαδρομές που περιγράφει αποσαφηνίζουν επίσης το σημείο απόκλισης όσων μετέπειτα στράφηκαν στο αντάρτικο πόλης θεωρώντας «ότι δεν είχε επιτευχθεί ο απώτερος στόχος, η ανατροπή του καπιταλισμού». Εν όψει της συμπλήρωσης 50 ετών από το Πολυτεχνείο τον ερχόμενο Νοέμβριο η επισκόπηση της δυναμικής αντίστασης συμπληρώνει τη μνήμη του, ανασκευάζει τον μύθο της απουσίας της και καταδεικνύει τη διαφορά της πολιτικής βίας σε καιρό δικτατορίας και σε καιρό δημοκρατίας.
