Ενας τρομοκράτης που αυτοκτονεί

Το πρώτο μυθιστόρημα και τρίτο πεζογραφικό βιβλίο του Νικόλα Σεβαστάκη (έχουν προηγηθεί δύο συλλογές διηγημάτων) ξεκινάει σαν αστυνομική ιστορία. Τι οδήγησε εν έτει 2015 στην αυτοκτονία τον Φάνη Αυγερινό ή Μαύρο, που αποφάσισε σε ηλικία εξήντα ετών να βάλει τέρμα στη ζωή του σε μια πλαγιά του Υμηττού; Το ερώτημα απασχολεί όλα τα πρόσωπα που ξετυλίγουν το κουβάρι της πλοκής (φίλοι, συγγενείς, πολιτικοί σύντροφοι και ερωμένες του Αυγερινού), αλλά όχι προς την κατεύθυνση της επίλυσης ενός αστυνομικού μυστηρίου. Εκείνο που παρακολουθούμε στην πραγματικότητα είναι η ιστορία ενός τρομοκράτη και μιας τρομοκρατικής οργάνωσης: ιστορία που μπορεί να μην παραπέμπει στα αντίστοιχα μεταπολιτευτικά γεγονότα, συνοψίζει, ωστόσο, πυκνά το φαινόμενο από τη γέννησή του μέχρι και τα χρόνια κατά τα οποία ο Αυγερινός και η γενιά του αποσύρονται στο παρασκήνιο. Μιαν ορισμένη πολιτική εξωστρέφεια ο Σεβαστάκης είχε επιδείξει και στην πρώτη συλλογή διηγημάτων του (Γυναίκα με ποδήλατο, 2014), αλλά με τον Ανθρωπο στη σκιά, που συνιστά ένα αμιγώς πολιτικό μυθιστόρημα, η πολιτική, και μάλιστα στην οριακή της μορφή, που είναι η τρομοκρατία, ανεβαίνει στην κεντρική σκηνή, ανακαλώντας εκ παραλλήλου ολόκληρο το μεταπολεμικό παρελθόν της Ελλάδας.

Οσο κι αν δεν το συνειδητοποιούμε συχνά, η μυθιστορηματική παραγωγή για την τρομοκρατία εκκινεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ανακαλώ πρόχειρα ονόματα συγγραφέων όπως η Νένη Ευθυμιάδη, ο Δημήτρης Νόλλας, ο Θανάσης Σκρουμπέλος, ο Χ. Α. Χωμενίδης, η Ευγενία Μπογιάνου και, πολύ πρόσφατα, ο Βασίλης Κουνέλης. Ενώ, όμως, οι προηγούμενοι επικεντρώνουν τις αφηγήσεις τους στις ατομικές παραμέτρους των χαρακτήρων τους (τη εξαιρέσει του Νόλλα), ο Σεβαστάκης αντιμετωπίζει την τρομοκρατία με μετωπικό τρόπο, μέσα από έναν συνολικό πολιτικό αναστοχασμό για την πορεία της. Οι ήρωες, που αναλαμβάνουν με όχημα την κατάθεση των μαρτυριών τους τον ρόλο ενδοδιηγητικών αφηγητών, καλύπτουν ένα ευρύ κοινωνικοπολιτικό φάσμα: από τους αγαθούς και μάλλον λαϊκούς συνοδοιπόρους, που εγκατέλειψαν από νωρίς τις επικίνδυνες διαδρομές, όπως ο Κώστας Μάντακας, μέχρι τον Αρη Πάικο και τον Στέφανο Παπατζίμα, που έρχονται από τη δεκαετία του 1940 και τον Εμφύλιο και είναι εκείνοι οι οποίοι μύησαν τον Αυγερινό στην τρομοκρατία. Στο παιχνίδι μπαίνουν και δυο ανιψιές: η ανιψιά του Πάικου, πιανίστρια και σημαντικός έρωτας του Αυγερινού, και η ανιψιά του ανθρώπου που σκοτώθηκε κατά λάθος από τον Αυγερινό. Κι υπάρχει ακόμα ο Στέργιος Αυγερινός, πατέρας του Φάνη και Μακρονησιώτης, τον οποίο ο γιος του κατηγορεί (και πάλι κατά λάθος) για προδοσία κατά της Αριστεράς, οδηγώντας τον στον θάνατο.